Hugur - 01.06.2010, Side 164

Þóra Björg Sigurðardóttir
162
Leibniz var að manneskjur væru frjálsar siðferðisverur. Hún spyr því hvernig
hægt sé að sætta kerfi hans að „frelsi og frjálsum athöfnum: því þrátt fyrir að við
séum frjáls að því er varðar þvinganir af öðrum orsökum, þá get ég samt ekki séð
hvernig það getur staðist ef tekið er tillit til hinnar fyrstu orsakar".61
Krafan um betri menntun og frelsið til að taka þátt í því að móta heimspekileg-
ar kenningar og gagnrýna ríkjandi samfélagsgerð einkennir hugmyndir Damaris.
A bak við hana býr sannfæringin um frjálsan vilja manneskjunnar enda væri að
öðrum kosti ekki hægt að berjast fyrir réttlæti eða samfélagsbreytingum. Þvf er ef
til vill ekki að undra að Damaris endi vangaveltur sínar um frelsi viljans í bréfinu
til Leibniz á því að fjalla um mikilvægi þessarar sannfæringar:
[...] það ylli mér miklum vonbrigðum að uppgötva í einhverri nýrri til-
gátu annmarka við að viðhalda frelsi viljans. Eg geri ekki ráð fyrir að
ég þurfi að leggja mig fram við að réttlæta fyrir þér þann hluta þessarar
skoðunar sem á rætur sínar að rekja til minna eigin tilhneiginga; þar sem
það sem þú hefur sagt á prenti fullvissar mig um það að þú hafir sömu
hlutdrægu skoðunina. Ég gæti samt sem áður borið fyrir mig sem ástæðu
(mér til afsökunar að minnsta kosti) að þar sem ég er sönn ensk kona þá
sé mér það eðlilegt að hafa ástríðu fyrir frelsi í öllum þeim merkingum
sem ég skoða það [...]62
Damaris notar sér það til afsökunar fyrir því að gagnrýna kenningar Leibniz
að hún sé kona líkt og það sé veikleiki sem hún ráði ekki við. Á sama tíma er
hún augljóslega stolt af að tilheyra þeim hópi kvenna sem teljast „sannar enskar
konur“ og hafa „ástríðu fyrir frelsi“. Sjálfsskilningur hennar og skoðanir mótast
út frá stöðu hennar á tíma þegar konur eru að sækja sér menntun í auknum mæli
og berjast gegn aldagömlum hugmyndum um að vegna kynferðis síns og h'kama
séu þær körlum óæðri. Á meðan bréf Damaris afhjúpa forréttindi hins fræga
karlheimspekings og eru skrifuð á forsendum heimspeki hans er augljóst hvernig
hún streitist á móti og andmælir þeirri þekkingu sem heimspeki þessi felur í sér,
ekki aðeins vegna þess að hún telur hana ranga heldur einnig með tilliti til afleið-
inga þekkingarinnar fyrir konur og kvenfrelsi. Sannfæringin um h'kamlega rök-
hugsandi sjálfsveru tvinnast saman við ástríðuna fyrir frelsi. Báðar hugmyndirnar
byggjast á baráttu kvenna fyrir réttlæti, viðurkenningu og áheyrn.
Þegar Eli'sabet veikist í kjölfar erfiðleika sem hrjáðu fjölskyldu hennar ráðleggur
Descartes henni ítrekað að fara eftir reglunum sem hann setti fram í Orðræðu
um aðferð og taldi að væru lykillinn að bata og göfugu h'fi. Með því að einangra
skilninginn frá ímyndunaraflinu og skilningarvitunum, láta skynsemina stjórna
ástríðum og tilfinningum væri hægt að hefja sig yfir veraldlega erfiðleika, sorgir
61 Bréf Damaris Masham til Leibniz 8. ágúst 1704, Atherton 1994: 88; Henry Alexander Henrysson
2004: 37-44.
62 Bréf Damaris Masham til Leibniz 8. ágúst 1704, Atherton 1994: 88.