Hugur - 01.06.2010, Síða 172

Stefán Snævarr
170
vís. Bæling þeirra er þroskaatriði, barnið er komið á það stig að „raunreglan“ (þ.
das Realitatsprinzip) hefiir tekið völdin, kennt barninu að það geti ekki fengið allt
sem það vill. Smábörn er enn á valdi „nautnareglunnar“ (þ. das Lustprinzip), skilja
ekki að þau geti ekki fengið fullnægingu langana sinna strax í gær. Síðastnefnda
reglan er ættuð úr dulvitundinni, hennar starf er allt í anda þeirrar reglu. Það kall-
ast „frumferlið", „afleidda ferlið“ er starf vitundarinnar eða sjálfsins en það starf
er afurð dulvitundarinnar.
Það fylgir sögunni að seinna á ferli sínum bjó Freud til ögn öðruvísi líkan af
sálinni. I því er henni lýst sem þrígreindri, þættirnir þrír eru „id“ eða „það“, „egó“
eða sjálfið, og „súperegó“ eða ofúrsjálf. „Það“ er náskylt dulvitundinni, sjálfið vit-
undinni. Sjálfið er afúrð „þess“ og sér um tengslin við veruleikann sem „því“ er
alveg sama um. Sjálfið starfar samkvæmt raunreglunni. Svo getur það af sér ofúr-
sjálfið sem á sér enga hliðstæðu í fyrri mynd Freuds af sálinni. I grófúm dráttum
er ofúrsjálfið samviskan, okkar „betra sjálf*. Það tekur í taumana þegar okkur
langar á fyllerí í miðri viku. Löngunin er náttúrulega ættuð úr „því“, sjálfið er ekki
fjarri því að vilja detta í það en ofúrsjálfið segir „hvað heldurðu að fólk segi ef þú
ferð að drekka svona á miðvikudegi?". Ofúrsjálfið sé innhverfing þeirra hugmynda
sem við erum alin upp við, rödd foreldra okkar, rödd samfélags og siðferðis. Sjálf-
ið sé klemmt milli ofúrsjálfs og „þess“ (dulsjálfsins), klemmist það of harkalega
verði menn sálsjúkir. Þá er ráð að skella sér í sálgreiningu, leggjast á bekkinn. Sú
greining fer fram með þeim hætti að sjúldingurinn lætur móðan mása og hug-
ann reika. Hann á helst að slaka svo mjög á að sjálf og ofúrsjálf lini ögn tök sín á
sálinni, þá mun rödd dulsjálfsins heyrast þótt ofúrlág sé. Sálgreinandinn kemur
með stikkorð og sjúklingur rekur sjálfsprottin hugtengsl sín við þau, í því tuldri
má heyra taut dulsjálfsins. Svo segir hann draumfarir sínar ekki sléttar, hann rekur
drauma sína. Sálgreinandinn reynir að ráða þá enda sagði Freud að draumarnir
væru konungsleiðin til dulvitundarinnar. Til eru nokkuð almenn draumtákn, t.d.
merkja oddhvassir hlutir oft getnaðarlim karla. Komi sh'kir hlutir fyrir í draumum
kann það að vera merki þess að draumurinn sé birtingarmynd bældra langana
sem tengist getnaðarlimum. Kannski birtist bæld Elektruduld í sh'kum draumum
stúlkna.
Freud sagði að sálarmein ættu sér rætur í bernskunni, í „trámatískum" við-
burðum, oftast tengdum kynhvötinni, ekki síst þeim löngunum sem kristallast í
Ödipusar- og Elektruduld. Þessir viðburðir séu svo óþægilegir að sjúldingurinn
hafi bælt þá en þeir koma „aftan að“ honum, birtast í mynd undarlegra uppátækja
sem sjúklingurinn ráði ekki við, mismælum, misminnum og fúrðulegum draum-
um. Meðal uppátækjanna undarlegu er þvingað atferli, sumir þvo hendur sínar
hundrað sinnum á dag án þess að vita hvers vegna og gegn betri vitund.
Lækning felst í því að fá sjúklinginn til að rifja atburðinn upp og meðtaka skýr-
ingu sálgreinandans á honum. Markmið sálgreiningarinnar sé að gera það sem
áður var dulvitað meðvitað, láta sjálfið taka yfir hluta af lendum „þess“. Sálgrein-
ingin eigi að nema lönd fyrir sjálfið og skynsemina, landnámið læknar sjúldinginn.
En þetta landnám sé erfitt, ekki síst vegna mótstöðu sjúklingsins sem á sér rætur
í þrjósku dulvitundarinnar, hún heldur fast í feng sinn. „Þangað leitar klárinn þar