Hugur - 01.06.2010, Síða 178

176
Stefán Snævarr
Við getum kaUað þessa gerð þekkingar til bráðabirgða „trúnaðarþekkingu" þótt sú
þýðing sé sumpart villandi. En hugtakið skýrist með dæmum: Athugið þekkingu
okkar á andlitum og göngulagi manna. Slík þekking er þögul því hún verður aldrei
fulltjáð í orðum. Við getum sýnt með atferli okkar að við þekkjum andlit Sigga og
göngulag Gunnu og það jafnvel þótt við getum alls ekki lýst þeim með orðum. En
erfitt er að kalla sh'ka þekkingu „kunnáttu“, gagnstætt smíðagetu sem augljóslega er
kunnátta. Að geta smíðað er ekki að vita að p, heldur að geta unnið ákveðna gerð
verka. Ondvert því er það að þekkja andlit að vita að />(/> = þetta er ásjóna Sigga).
Þekking á andlitum, göngulagi og öðru slíku er því þögul þekking sem ekki er
kunnátta, „trúnaðarþekking" (Johannessen 1994: 217-250).
Athugið að ég get vel þekkt íjésið hennar Siggu og göngulagið hans Gunna án
þess að vera meðvitaður um hvernig ég þekki þau. Gagnstætt því geta menn ekki
öðlast þekkingu á kenningum Kants án þess að vera að miklu leyti meðvitaðir um
þessar kenningar og hvernig þeir öðlast þær. Þekkingin á kenningum Kants er
staðhæfingarþekking (e. propositional knowledge), þekking á andhtum er eins og
áður segir trúnaðarþekking.
(2) Margir telja kenningar Freuds og félaga hreinræktaða hjáfræði. Karl Popper
taldi þær hreinlega ekki hrekjanlegar og því ekki vísindalegar samkvæmt sínum
kokkabókum (Popper 2009: 73—79). Bandaríski vísindaheimspekingurinn Adolf
Grunbaum segir meginmein sálgreiningarinnar það að ekki séu til neinar mark-
tækar sannanir fyrir tilgátum hennar. En þetta sagði hann reyndar áður en Solms
kom til, kannski Solms hafi bjargað Freud, íundið staðfestingar á tilgátum hans.
Hvað um það, Grunbaum segir að til séu a.m.k. 125 mismunandi gerðir af
þerapíum. Rannsóknir bendi ekki til þess að sálgreining sé árangursríkari en aðrar
þerapíur, þess utan hverfi sálarmein oft af sjálíu sér. Samt læknist menn fremur af
að fara í einhvers konar þerapíu en enga. Vandinn sé sá að lítill munur virðist vera
á lækningarmætti hinna ýmsu þerapíugerða. Ef til vill læknast menn helst af því
að geta létt á hjarta sínu við skilningsríkan þerapista (Grúnbaum 1984).
Sumir þessara þerapista aðhyllast þekkingarþerapíu, aðrir vilja beita aðferðum
fyrirbæra- og túlkunarfræða. Fleirum þykir allra geðmeina bót að fóðra sjúklinga
á lukkupillum, eitt sinn voru þeir lóbótómiseraðir eða skilyrtir af atferlissinnum.
Atferlisstefnan þótti eitt sinn agalega vísindaleg en er nú að heita horfin. Ekki er
heldur mikið eftir af hinni svonefndu andsálfræði sem vildi gera íurðuíugla hólpna
með því að bjarga þeim úr klóm sálfræðinga og geðlækna. Nú eru vitskenningar og
darwinismi í tísku meðal hálærðra vísindamanna,7 ekki er gott að segja hvað komi
á morgun. En þessar kenningar þurfa ekki að vera verri en sálgreiningin, þess utan
kann að vera best að hunsa sálfræðina (og andsálfræðina) og beita brjóstvitinu
einu. Sá er hængur á að það vit er h'ka brigðult.
Vel má vera að menn læknist ekkert síður af að skrifta en að fara í rándýra sál-
greiningu. Við sem ekki erum kaþólsk látum okkur nægja að létta á hjarta okkar
við góðan vin, „traustur vinur getur gert kraftaverk“ segir í popptextanum. Aðrir
virðast breytast til hins betra við að sækja AA-fundi og ræða þar sín hjartans mál.
7 Daniel Dennett er einn þeirra.