Hugur - 01.06.2010, Page 200

HUGUR | 22. ÁR, 2010 | S. I98-2IO
Atli Harðarson
Inn við beinið
Um sjálf og sjálfsþekkingu
1. Er sjálfið til?
Sjálfsþekking hefur löngum þótt aðalsmerki viturra manna. En um hvað fjallar
þessi þekking? I sálfræði og menntunarfræði er nú um stundir mikið fjallað um
sjálfsmynd manna og sjálfsmat. En hvaða hliðar mannlífsins speglar sjálfsmyndin
og hvaða þætti tilveru sinnar metur maður með sjálfsmati?
Kenningum um sjálfið sem hafa verið ofarlega á baugi meðal menntunarfræð-
inga og sálfræðinga síðustu ár eru gerð afar góð skil í nýlegri bók eftir Kristján
Kristjánsson (2010) sem heitir Ihe Self and Its Emotions. Eg hef engu við um-
fjöllun hans um þessar kenningar að bæta. Viðfangsefni mitt er aðeins að skýra
hvernig ég tel réttast að skilja hugtakið sjálf og hvað af þessum skilningi leiðir
um eðli sjálfsþekkingar. Niðurstöður mínar um innihald hugtaksins draga dám af
útlistun Kristjáns en eru studdar öðrum rökum en hann tilgreinir.
Orðið sjálf er margrætt og notað á óh'ka vegu rétt eins og samsvarandi orð í
ensku og fleiri málum. I því sem hér fer á eftir nota ég orðið í sömu merkingu og
orðasamböndin innst inni og inn við beinið hafa í hversdagslegu máli þegar við
segjum eitthvað á borð við: „Þótt hann hafi mannað sig upp í að mótmæla þessu
er hann óttaleg skræfa inn við beiniðu eða „Þótt hún hafi neitað að tala við þig
vonaði hún innst inni að þið munduð sættasfi'.
Þessi orðasambönd vísa til eiginleika manns sem eru taldir tilheyra honum
sjálfiim með sérlega afgerandi hætti. Þau eru, h'kt og orðið innræti, oft notuð til
að leggja siðferðilegt mat á fólk, enda er jafnan gert ráð fyrir að einstaklingur beri
því meiri ábyrgð á athöfn því betur sem hún vitnar um hvernig hann er inn við
beinið eða innst inni.
Það kann að vera dálítið viUandi að spyrja hvort sjálf í þessum skilningi sé til
því einhverjum kann að detta í hug að spurningin snúist um hvort fólk hafi, til
viðbótar við hjarta og lifur og aðra parta, eitthvað sem heitir sjálf.
Þegar um er að ræða hluti sem er hvorki hægt að sjá né snerta eru spurningar