Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Page 5

Vegir áróðursins
Vægi áróðurs í þjóðfélagsumræðunni er alltaf í beinu samræmi við við-
sjámar og tengdur þeim. Aróður hefur yfirleitt það markmið að mynda
samstöðu með einum málstað og skapa ótta eða hatur gagnvart öðrum.
Þannig er stjómmálaáróður oftast „neikvæður“. Sá stjórnmálamaður sem
í kosningabaráttu leggur áherslu á allt það góða sem hann eða hún ætlar
að koma í verk eftdr kosningár lýsir því í raun yfir að hann muni ekld
beita áróðri - að minnsta kosti ekki beinum áróðri.
Aróður bendir á hið góða með því að sýna það illa, eða kannski gæti
maður orðað þetta öðravísi: Aróður höfðar til þeirrar vitundar sjáandans
að hann hafi eitthvað að varast. Heimurinn er fullru: af illsku og aðeins
með fullri vitneskju um það getur hann vahð það sem gott er.
Sá áróður virkar best sem getur vísað í heilsteypt hugmyndakerfi og
kemst því af með lágmark tákna og útskýringa. En hugmyndakerfi er
veruleiki út af fyrir sig sem stundum getur verið fjarlægur almennum eða
hversdagslegum veraleika. Þetta er bæði styrkur og veikleiki áróðursins.
I þjóðfélögum sem lúta einræði vex þörfin fýrir að láta áróðurinn draga
upp mynd af hreyfanleika og framþróun samfélagsins og birta þannig
kerfisbundna misgreiningu aðstæðna: Því ósveigjanlegra sem einræðið
verður þeim mtm meiri er þörf þess fýrir að skapa ímynd hins gagnstæða.
Sömuleiðis er greinilegur mismunur á milli hversdagslegs veraleika og
ímyndar áróðurrsins hættumerld.
Þegar sköpun era settar tilteknar skorður sem eiga að stýra því hvern-
ig veraleikinn er túlkaður í bókmenntum og listum verða þær að kerfis-
bundinni rangtúlkun veraleikans. Sovéskur sósíal-realismi er dæmi um
þetta. Þar birtist áróður fyrir einni tegund af lífi í kröfu um að veraleik-
ann skuh túlka með einum tdlteknum hætti, hvort sem er í bók, bíómynd
eða málverki. Þessi túlkunarkrafa takmarkar merkingarheiminn og gerir
hverjum einstaklingi erfitt eða ókleift að túlka umhverfi sitt og jafhvel
eigið líf öðravísi en samkvæmt Kkaninu sem gefið er.
Samtíminn einkennist af því í auknum mæli að merkingarheimar hug-
myndakerfanna era margir. Aróðurinn hefur, eins og svo margt annað í
3