Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Síða 16

JÓHANN SÆMUNDSSON
finningnm, geðshræringunum, liggja mjög oít ril grundvallar ýmsum
venjum vorum, ekki aðeins athafiiarvenjum, heldur andlegum venjum,
eins og þær birtast í hugsunum og tilfinningaKfi.
Ég skal skýra þetta nánar með dæmi. Bardagahvötin er ein af eðhs-
hvötum manna og dýra. Hún er auðvakin, t.d. ef afkvæmmu er ógnað,
þ.e.a.s. ef atvik ber að, sem gengur í berhögg við móðurhvötina. Almennt
má orða það svo, að bardagahvötin sé jafiian vakin, ef stefnt er að því að
hindra, að einhver eðhshvöt nái marki sínu. Þannig hefst oft grimmileg-
ur bardagi mi.lli hunda út af beini. Fæðuöflunarhvöt beggja er íyrst vak-
in og sækir að sínu marki, en þar sem hundamir em tveir eða fleiri, er
tvísýnt um árangurinn, og þá hefst bardaginn. Hið sama á við, þegar
menn slást upp á líf og dauða út af kvenfólki, með þeim mismun, að hér
er það kynhvötin, sem hindrað er í framrás sinni með tilkomu meðbið-
ilsins.
Af því, sem sagt hefur verið, er ljóst, að bardagahvötin er vakin, ef
reynt er að stífla framrás annarra eðlishvata. Þegar einhver eðhshvöt er
vakin, fylgir því ákveðin geðshræring, eins og áður var sagt. Sú geðshrær-
ing, sem er fylgifiskur bardagahvatarinnar, er reiðin. Sé bardagahvötin
vakin hvað eftir annað, brýzt út reiði í hvert sinn, en að lokum sprettur
upp af þessari rót varanleg tilfinning eða hugð, sem sé hatur.
Þetta einfalda dæmi nægir til að skýra, hvemig hægt er að skapa var-
anlegt hugarástand, t.d. hatrið, með því að hamra á einni einustu frum-
hvöt, og það er engu síður hægt að hamra á henni með lygi og prettum
en með því, að raunverulegt tilefni komi til. En það er einmitt þetta, sem
einkennir áróðurinn svo mjög, að hann sést oft ekki fýrir, en stefnir að
markinu án þess að skeyta um rétt eða rangt, eins og ratrn ber vitni.
Ég ætla að sýna hér dæmi þess, hvers konar aðferðir em notaðar í
áróðri í sinni svörtustu mynd, svo að áheyrendur skilji betur, hvílíkt
hyldýpi mannfýrirlimingar þar er tun að ræða, er svo ber undir. Dæmið,
sem ég tek, er Óðurinn um hatrið eftir Heinrich Vterordt frá árinu 1914.
Ó, blessaða Þýzkaland, þú verður að rista rúnir hatursins á sál
þína, djúpt og óafmáanlega. Lengi hefur þig vantað þetta tákn,
mjög lengi. Það hrópar um hefnigimi, hefttd, æði. Kæfðu með
þér hverja mannlega tilfinningu, og skundaðu til ormstu.
Ó, Þýzkaland, hataðu! Dreptu allar milljónir fjandmanna þinna,
og reistu minnisvarða úr rjúkandi líkum, sem nær upp til skýja.
i4