Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Page 26

JÓHANN SÆMUNDSSON
hið frumstæða útrásarform eðlishvatanna, en miklu síður með hlutlæg-
um rökum, sem skírskota til óháðrar dómgreindar og hins æðra vits-
munalífs, sem manninum er gefið og greinir hann frá dýrunum. Að vísu
er það bót í máli, að óvandaður áróður, ósannindi og blekkingar koma
þeim, er þessu beita, oft óþægilega í koll. Fólk vill vita sannleikann, og
allar þessar óvönduðu aðferðir heppnast aðeins að svo miklu lejri sem
fólk trúir því, að það fái að vita það, sem er satt og rétt. Ef það uppgötv-
ar óheilindin, snýst það gegn þeim, er blekktu það.
En menn eru oft í hinum mesta vanda með að gera upp við sig, hvað
sé satt og rétt í einhverju máli, um einhvem mann, um einhvem flokk,
um eitthvert ríki, þótt þeir séu allir af vilja gerðir.Frásagnir blaða, bóka
og útvarpsstöðva em oft svo sundurleitar, að menn hrista höfuðið og vita
ekkert, hverju þeir mega trúa. Hægt væri að sýna með mörgum dæmum,
hve margt ber oft á milli í frásögnum íslenzkra blaða af mönnum og mál-
efnum. Það skal ekki gert hér, enda geta allir sannfærzt um þetta með því
að gera samanburð. En einmitt þetta, að mönnum er oft á tíðum gert
næsta ókleift að mynda sér óhlutdrægar skoðanir með þth að beita óháðri
dómgreind sinni, stuðlar mjög að þ\d, að þeir verða leiksoppar í höndum
óhlutvandra áróðursmanna. Þegar svo er og rekin er skipulögð starfsemi
til að móta skoðanir manna á þennan hátt með tilfinningum einum, er
ekki hægt að tala um lýðræði. Slyngustu áróðursmennirnir ráða með því
að styðjast við hvers konar hleypidóma og múgsefjun, er þeir koma af
stað með margvíslegri sálfræðilegri og verklegri tækni.
Og almenningur er ekki miklu betur settur en leikhússgestirnir í Par-
ísarborg fyrir rúmlega hundrað árum, þegar Société d’Assurance de
Succés dramatique tók að sér að steypa þá upp í móti sínu.
Eins og nú standa sakir, eru áróðursmennirnir mestu ráðandi á leik-
sviðinu víða um heim. Það er mikils um vert, að almenningur geri sér
þetta ljóst og fái opin augun fyrir því, hve oft hann er blekktur, hvaða
ráðum er beitt til þess og hversu sárt maðurinn er oft leikinn sem vits-
munavera. Full nauðsyn væri á því, að kennsla væri veitt í því, hversu
helzt mætti forðast vélabrögð áróðurs, því að hann ógnar nú svo mjög
sannri þekkingu og leitinni að henni.