Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Page 32

ALFRUN GUNNLAUGSD OTTIR
þeim hvarfla að einhverjir kjmnu að fá kláða af að heyra orðið frelsi not-
að í tíma og ótíma. Um árabil hefur varla nokkur stjómmálamaður lyft
htla fingri án þess að fingurinn yrði ígildi Frelsisstyttunnar. Landsmönn-
tun er talin trú um að verið sé að fltnja þá inn í nýja öld í átt til frjálsrar
framtíðar. Að eigin sögn er rikið hætt afskiptum sínum af öðru en lands-
stjóminni, og teygir sig ekki lengur inn á gafla eins og kirkjan gerði forð-
um. Auk þess hefur hið sama ríki selt eignir sínar ekki ósvipað og maður
á leið í trúarlegt meinlæti.
Ailt er þetta gert til hagsbóta fyrir almenning.
Það atriði vakti að vísu ugg í brjóstum því að aldrei hafði almenning-
ur heyrt þess getið, ekki einu sinni þegar hann sat og geispaði yfir mann-
kynssögunni á skólaárunum, að nokkur rfldsstjórn hefði fyrr eða síðar
veikt völd sín af gæsku einni saman. Hann hefur þar að auki lært af bit-
urri og langri reynslu, svo langri að hún erfist orðið fyrirhafharlaust, að
enginn kemst til valda án þess að vilja halda þeim og helst auka. Og rík-
isstjóm er jú samansett af valdamiklum mönnum. Þrátt firir áróðurinn
um frelsi fyrirtækja og einstaklinga (í þessari röð) þótti mörgum sem
hrikti í boðskapnum, nema þeim hjartahreinu sem heyrðu að venju
englasöng. Það uppgötvaðist nefnilega að þar sem áður höfðu setið í ráð-
um á vegum rfldsins, svosem bankaráðtun, ýmiss konar stjórnum eða
nefndum svokallaðir fulltrúar flokkanna, sem þó vom skipaðir til starfans
fyrir hálfopnum tjöldum, sitja nú menn eingöngu í skjóli þekkingar og
langrar reynslu. Fæstir vita þó hvernig þeir hafa í raun hreppt hnossið.
Andlitin era að minnsta kosti furðu kunnugleg. Lykilstöðum er skipt og
ekki ósjaldan baksviðs þar sem alltaf hefur verið tekist á um hin raun-
veralegu völd. Flokkshollusta er þó ekki lengur aðalatriðið heldur holl-
usta við einstaka menn rétt eins og á öld Sturlunganna. Frelsið er því í
orði en ekki á borði. Auk þess er ríkið ekki alltaf til í að sleppa alveg
taumunum. Þegar Háskóli Islands varð að „sjálfstæðri stofnun“ urðu fáir
til að andmæla því. A hinn bóginn lyftust á mörgum brúnir í forundrun
þegar út spurðist að ríkið hefði í hyggju, að minnsta kosti gældi við þá
hugmynd, að það skipaði sjálft rektor skólans. Hann ætti ekki lengur að
kjósa meðal jafningja. Af einhverjum ástæðum datt hugmyndin uppfyrir.
En fleiri era ffelsisunnendur en Islendingar. Um þessar numdir hefur
engin þjóð eins hátt um frelsið og Bandaríkjamenn og telja þeir sig eiga
einkarétt á slagorðunum frelsi, jafnrétti og bræðralag. Enda komnir í hár
saman við Frakka vegna túlkunar á þeirn. Bandaríkjamenn era þeirrar
3°