Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Side 36

ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON
ætla ég að líta á tvær hugmyndir um lýðræði sem reyna að leysa þessa
þverstæðu, prúttlýðræði og rökræðulýðræði.2
I. Pníttlýðræði
í bókinni Lýðræði og gagnrýnendurþess setur bandaríski heimspekingurinn
Robert A. Dahl fram hugmynd um lýðræði sem ég hygg að fari nærri því
sem viðtekið má teljast meðal stjórnmálamanna í dag.3 Hugmynd Dahls
birtist annars vegar í hugmynd um lýðræðislegt ferli og hins vegar í þeim
forsendum sem hann leggur til grundvallar slíku ferli.
Þær forsendur sem Dahl gefur sér eru annars vegar forsenda um sjálf-
ræði borgaranna og hins vegar forsenda um jöfnuð hagsmuna. Fyrri for-
sendan er „að yfirleitt sé enginn einstaklingur líklegri en maður sjálfur til
að vera betri dómari um manns eigin gæði og hagsmuni og til að koma
þeim í kring“.4 Við gætum kannski orðað þessa forsendu svo að hver sé
sjálfum sér næstur, bæði hvað varðar dóma um hvað sé manni fyrir bestu
og þegar kemur að því að leita eftir þeim gæðum sem maður sækist eft-
ir. Seinni forsendan segir að „taka beri jafnt tillit til gæða eða hagsmuna
hvers einstaklings".5 Dahl segir síðan að af þessum tveimur forsendum
leiði það sem hann kallar stranga jafnaðarlögmálið.
Stranga jafriaðarlögmálið: Sérhver fullorðinn einstaklingur
er nægum kostum búinn, þegar allt kemur til alls, til að taka
þátt í bindandi sameiginlegum ákvörðunum sem varða gæði og
hagsmuni hans. Þetta þýðir að þegar bindandi ákvarðanir eru
teknar verður tilkall hvers borgara til laga, stjórnar, stefhu-
mörkunar o.s.frv. að teljast gilt og jafngilt tilkalli hvers annars.6
Á grundvelli þessara tveggja forsendna og stranga jafhaðarlögmálsins
setur Dahl svo fram viðmið fýrir lýðræðislegt ferli. Viðmiðið er í fimm
liðum sem kveða á um (I) virka þátttöku borgaranna, (2) jafhvægi at-
kvæða á lokastigi ákvörðunar, (3) upplýstan skilning borgaranna, (4) að
2 Ég þakka Jóni Ólafssyni, Einari Loga Vignissyni og Skúla Sigurðssyni f}TÍr gagnleg-
ar ábendingar.
3 Róbert A. Dahl, Demoa-acy and its Critics, Yale University Press, 1989.
4 Demoa-acy and its Critics, bls. 99.
5 Demoa-acy and its Critics, bls. 85.
6 Demoa-acy and its Critics, bls. 98 og 105.
34