Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Síða 39

PRÚTT EÐA RÖK OG RÉTTLÆTI
slíks prútts verði aukið réttlæti. Það er hins vegar ekkert sem tryggir að
réttlætishagsmunir ráði ferðinni og raunar er fátt sem bendir til þess að
slíkir hagsmunir séu hafðir að leiðarljósi nema í mjög afmörkuðum mál-
um.
Sem dæmi má nefna að margir hafa litáð á sigur Georges W. Bush í
forsetakosningum í Bandaríkjum Norður-Ameríku öðrum þræði sem
sigur olíufyrirtækja, vopnaframleiðenda og ýmissa annarra stórfyrirtækja
á kostnað náttúrunnar, fátækra og annarra sem eiga undir högg að sækja
í því samfélagi. Stórfyrirtæki á þessum sviðum studdu Bush einarðlega í
kosningabaráttunni, bæði þegar hann sóttist eftir útnefningu sem fram-
bjóðandi Repúblikanaflokksins og í sjálfum forsetakosningunum. Stuðn-
ingur við Bush var talin góðfjárfesting vegna þess að kæmist hann til valda
hefðu hagsmnnir þessara aðila meira vægi í stjórnvaldsaðgerðum ríkisins.
Þarna höfum við dæmi um að hreinræktaðir valda- og viðskiptahags-
munir ráði ferðirmi á kostnað annarra hagsmuna.12 A Islandi er núver-
andi kvótakerfi dæmi um fyrirkomulag sem hefur fengið brautargengi
öðrum þræði vegna þess að þeir sem eiga brýnustu hagsmuna að gæta -
útgerðarmenn - hafa beitt sér til vamar eigin hagsmunum óháð því hvort
fyrirkomulagið feli í sér mismunun og skerðingu á atvinnufrelsi sem þó
er stjómarskrárbtmdinn réttur hvers íslensks borgara.13
Fyrirkomulag sem gerir beinlínis ráð fyrir því að minnihlutahópar -
hópar sem ekki geta fundið hagsmunum sínum brautargengi á markaði
stjómmálarma - búi við mismunun vegna veikrar stöðu sinnar getur ekki
talist réttlátt. Þess vegna getur það prúttlýðræði sem Dahl útlistar og sem
við búum að verulegu leyti við í dag, ekki talist réttlát stjórnskipan.
12 Sigur Georges W. Bush með tilstyrk stórfyrirtækja er ekkert einsdæmi um hags-
munagæslu í bandarískum stjórnmálum, bandarsík stjómmál era gegnsýrð af slíkri
hagsmunagæslu. En dæmið er nærtækt í tíma og sláandi. I Bandaríkjunum er hins
vegar viðamikil löggjöf um íjármögnun kosningabaráttu sem miðast við að draga úr
áhrifum slíkra hagsmunahópa. Að þessu leyti era Islendingar efrirbátar Bandaríkja-
manna. A Alþingi hefur nokkrum sinnum verið lögð fram tillaga um að bókhald
stjómmálaflokka verði gert opinbert en hún jafnan verið felld.
13 Við höfum lengi átt erfitt með að fara efrir okkar eigin stjómarskrá. Arið 1992 var í
fyrsta skipti innleidd alger aðgreining dómsvalds og framkvæmdavalds og samt kvað
stjómarskráin frá 1874 á um slíka aðgreiningu. Að auki var það ekki að eigin frum-
kvæði sem löggjafinn breytti löguntun til samræmis við stjómarskrána, breytingin
átti sér stað efrir að íslenskur þegna höfðaði mál fyrir dómstóli í Strassborg. Um
þetta má lesa í kafla Þorsteins Gylfasonar ,A meirihlutinn að ráða?“.
37