Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Qupperneq 44

ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON
Sivjar er hugmynd um að vinna að framgangi þeirra hagsmuna sem hafa
meirihlutastuðning á Alþingi þráttfyrir hindranir eins og lögbundið um-
hverfismat og meðferð þess.17
Úrskurður Jóns Kristjánssonar um Norðlingaölduveitu var miklu
fremur í samræmi við hugsjónir rökræðulýðræðisins vegna þess að þar
var leitað leiða til að virða hagsmuni allra og til að taka ákvörðun sem all-
ir gætu fallist á, jafnvel þeir sem væru henni ósammála. Umhverfismat og
lögbundin meðferð þess voru nýtt sem tæki tdl að taka ákvörðun sem var,
fýrir vikið, vandaðri en ella í tvennum skilningi. I fýrra lagi var ákvörð-
unin vandaðri í efhislegum eða hagffæðilegum skilningi vegna þess að
tekið var tillit til fleiri hagsmuna en þeirra sem ffamkvæmdaaðilinn gerði
að aðalatriði. I seinna lagi var ákvörðunin vandaðri í pólitískum skilningi
vegna þess að hún bar vott um að tekið var tillit til sjónarmiða allra sem
málið varðar.
Þegar við berum saman þessa tvo úrskurði blasir við ólíkt vægi tiltek-
inna stofnana. Annars vegar er litið á tilteknar stofnanir sem neikvæðar
eftirlitsstofhanir sem setja bindandi ákvörðunum skorður, hins vegar er
litið á þær sem uppbyggilegar stofnanir sem eru órofa tengdar sjálfu
ákvörðunarferlinu sem lýðrœðislegu ferli. Samkvæmt hugmyndum rök-
ræðulýðræðisins eru þessar stofnanir - umhverfismat, kæruleiðir og lög-
bundin meðferð þeirra - öðrum þræði tæki til að gefa almenningi kost á
að segja sitt álit og hafa áhrif á lokaákvörðunina. Þessar stofnanir eru því
tæki til að opna almennri umræðu leið inn í ákvarðanaferli.18 Olík afdrif
umhverfismats og athugasemda við það, sér í lagi athugasemda almenn-
ings, gefa því til kynna hvaða augum stjórnvöld á hverjum tíma líta al-
menna umræðu og þar með hvaða hugmyndir um lýðræðið stjórnvöld
hafa.
17 Ég fjalla í Iengra máli um deilurnar sem hafa risið vegna virkjunar við Kárahnjúka í
„Lýðræði og virkjanir" í Morgunblaðinu, 4. maí 2003 og í „Hvað er lýðræði?“ á
Heimspekivefnum [http://www.heimspeki.hi.is/Pgreinasafn/virkjanamal/hvad_er_
lydraedi. Sótt 20. maí 2003].
18 Það má ef til vill líta á þessar stofnanir sem tilraun til að fara úr prúttlýðræði yfir í
rökræðulýðræði. Það hefur hins vegar sýnt sig að þessar stofnanir mega sín lítils ef
valdamenn bera ekki virðingu fyrir þeim sem lýðræðislegum stofnunum.
42