Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Qupperneq 70

GAUTI KRISTjMANNSSON
Frá upphafi nýaldar hefur verið mikil tilhneiging til að einkavæða
almenningseign. Hinir gríðarlegu almenningar lands í Evrópu sem
til urðu við hrun rómverska heimsveldisins og framgang kristninn-
ar komust á endanum í hendur einkaaðila viðfrumstæða uppsöfiiun
kapítalismans. Það sem eftir er af gríðarlegum víðernum heimsins
er nú aðeins til íþjóðsögum: Skógur Hróa hattar, hinar miklu sle'tt-
ur indíána Ameríku, steppur hirðingjaættbálka o.sfi-v. Þegar iðnað-
arsamfélagið festist í sessi þróaðist gagnkvæm uppbygging og eyði-
legging almannarýmis afæ meira afli. Það er rétt að þegar nauðsyn
bar til að safna saman kröftum (til að hraða þróun eða taka stökk í
henni, til að þjappa saman og nýta framleiðslugetuna með tiltekið
markmið í huga, til að heyja stríð o.s.fi~v.) þá stækkaði hlutur al-
mennings við upptöku auðs og eigna sem fluttar voru til samfélags-
ins. Sú almenningseign var hins vegar fljótt tekin aftur og komið í
einkaeign. I hveiju slíku ferli er samfélagseign sem telst vera nátt-
úruleg, mótuð á kostnað almennings og gefið annað og þriðja eðli
náttúru sem nýtist loks til hagnaðar fyrir einkaaðila. Annað eðli
náttúru var til dæmis skapað með stíflun stóm ánna í vesturhluta
Norður-Ameríku og með því að veita vatni á dalina þurru og síðan
voru þessi nýju auðæfi afhent helstu jöfrum landbúnaðarbransans.
Kapítalisminn setur af stað sífellda hringrás endurupptöku al-
mannagæða: Eignamám þess sem er almenningur (Hardt/Negri
2000: 300-301, skál. í frumtexta).
Ekki þarf mikið ímyndunarafl til að sjá hliðstæður þessa á íslandi nútím-
ans. Gildir þá einu hvort menn eru með eða á móti því sem lýst er; grein-
ingin er skýr og getur alveg eins átt við fiskimiðin kringum Island sein
stækkuð voru fýrir nokkrum áratugum með fulltingi ríkisins og þegn-
anna og hafa síðan verið afhent til einkaeignar. Sama má segja um stífl-
un ánna miklu í Norður-Ameríku; hér á landi er það að vísu enn ógert að
koma orkufýrirtækjunum í einkaeign, en það virðist vera í bígerð og það
þótt aukið frelsi og markaðsvæðing á orkumörkuðum hafi víðast hvar
orðið til þess að verð til almennings hækkaði líkt og gerðist í Bandaríkj-
unum og Þýskalandi.4
4 Sbr. Alitsgerð Auðlindanefndar sem er að finna á vef forsætisráðneytisms: http://for-
saetisraduneyti.is/interpro/for/for.nsf/pages/wpp0151#Islenski. Vandræðin í
Bandaríkjunum komust í heimsfféttir þar sem minnstu munaði að stór svæði misstu
rafmagn. I Þýskalandi var frelsið aukið nýlega og fór það ekki eins illa og í Banda-
68