Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2003, Síða 83

MYNDIR ÁRÓÐURSINS
síður við: Fóm lífs. Því er engu líkara en að þeir sem ákvörðunina taka -
talsmenn hinna rökvísu viðhorfa, talsmenn iðnaðar og efnahags - þurfi á
endanum að taka trúarstökkið: Framkvæma fómina í blindni þess sem í
raun veit ekki hvað verður en treystir á trú sína.
Nú hljómar það kannski undarlega að kalla innsæisfullar ljósmyndir af
náttúm landsins áróðursmyndir og bera þær saman við miklu einfaldara
og framstæðara myndmál og texta sovétáróðursins. Að það skuli hljóma
undarlega að jafna þessu saman flettir ofan af því einkenni áróðursins
sem kannski ræður mestu um að áróðri er hafnað og hann flokkaður með
blekkingu og svikum: Aróður er oftast einfaldur og yfirleitt grófur. Hann
hentar ekki þeim sem hafa tilhneigingu til að flækja hlutina, halda áffam
að spyrja spuminga og efast um hvern þann málstað sem nýtur fjölda-
fylgis í og með vegna þess að hann gerir það. Aróður er þá bara tæki til
að höfða til fjöldans, ekki vitsmunalegt áreiti sem hvetur til umhugsun-
ar. Eða hvað?
Er hægt að halda því fram að sovésku áróðursmyndirnar og myndir af
óspilltri náttúra við Kárahnjúka vísi með einhverjum hætti tál sömu
hluta? Varla er hægt að kalla hvorttveggja áróður nema hægt sé að svara
þessari einföldu heimspekilegu spurningu játandi. Ein túlkunarleið styð-
ur þessa hugmynd: Ef við sjáum myndmál áróðursins í ljósi margfaldra
laga sem hylja beina og bókstaflega merkingu hans og lögin ákvarðast af
þeim orðræðuhefðum sem era í notkun hverju sinni í samfélaginu, þá er
það fágunin sem einkennir ljósmyndir Ragnars Axelssonar. Væri hægt að
segja sama hlut og hann gerir með myndum sínum með því að gera
myndir í anda sovésku áróðursplakatanna með til dæmis Valgerði Sverr-
isdóttur í herforingjabúningi að kasta atómsprengju á hið óspillta fjall-
lendi, Friðrik Sóphussyni að knýja leðjupumpuna eða Davíð Oddssyni í
sporam Adenauers frammi fyrir draug Hitlers ... ? Tæplega, en það staf-
ar ekki af því að myndimar vísi ekki til umhverfisspjallanna sem glæps,
það er vegna þess að annað myndmál er notað og þannig önnur rök, þó
að niðurstaðan kunni í grandvallaratriðum að vera sú sama.
Rétt eins og gildir um listir almennt næst merking áróðursins ekki
fram með umorðun. Ljósmyndir Ragnars Axelssonar er ekki hægt að
umorða og sé hægt að vinda utan af þeim lögin og sjá í hinni bera og
beinu staðreynd náttúrannar tilvísun til gilda sem er hafnað og jafnvel
glæps sem gefið er í skyn að hafi verið framinn eða verði framinn er það
ekki merking þeirra í beinum skilningi og alveg örugglega ekki eina
81