Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Page 62
SVERRIR JAKOBSSON
landa og þjóða snúist fyrst og fremst um trú. En þar sem heiðingjar gám
tekið krismi voru þessi mörk ekki endanleg. Allir menn gátu orðið krism-
ir að lokum. Þar af leiðandi voru allir menn eins í grundvallaratriðum, eða
gám orðið það. Að því leyti vann kristin algildishyggja gegn mannamun,
a.m.k. hvað hugmymdafræði snertá þótt áherslur í frásögnum snúist iðu-
lega fremur um dráp á heiðingjum en rækilegar tilraunir til þess að mn-
venda þeim. Algildishyggja riddarainemisku vann ekki gegn mannamun á
sama hátt því að góðir riddarar þurftu allajafna - þó ekki í öllum tilvikum
- að eiga göfugan uppruna. A hinn bógiim var hún alþjóðlegri. Riddarar
átm að hegða sér eins, þrátt fyrir ólíka siði eða jafnvel trú.
Samkvæmt þjóðhverfri algildishyggju geta aðrir ekki haft annars kon-
ar gildi sem skipta neinu máli. I slíkri hugmymdafræði felst engin tdrðing
fyrir skoðtmum annarra. Þvert á móti ber „hinum“ að aðlagast. Meting-
ur kristinna manna og heiðingja er rakinn til sömu forsendna hjá hvor-
umtveggja og snýst um hvaða guð sé máttugastur. Og átök þeirra átm að
fara fram eftdr siðvenjum riddaramennskuimar. Þar var ekki rúm fyrir
önnur gildi eða mælikvarða.
Vanþekking Islendinga á siðum framandi þjóða er til inarks um val þar
sem vissum þátmm er gefinn gaumur en aðrir hunsaðir. Hún er hins veg-
ar ekki endilega til inarks um fyrirlimingu. Vanþekking á öðrum siðum
var óhjákvæmilegur þátmr í heimsmynd sem gerði ráð fjnir að menn
væru flestir eins „að vexti og eðli“ og að allir gætu orðið jafiiir fyrir guði.
Þá skipm ólíkt údit eða siðir ekki máli. Lærður tilbúningur og yfirfærsla
eigin siða yfir á aðra er hluti af þessu, trúin gat verið önnur en samt var
gert ráð fyrir því að trúariðkunin væri eins. Af þessu gat leitt umburðar-
lyndi og jafnvel afstæðishyggja, heiðingjarnir vora kannski ekki frá-
bragðnari okkur en svo að þeir settu nafh Múhameðs í stað Krists.
Eins og fram kom í upphafi þarf umræða uin okkur og hina og aðgrein-
ingu þar á milli ekki að einkennast af tvíhyggju. Hópar geta verið margir
og mismunandi, ekki bara við og „hinir“. Aðgreining var ekki endilega
skörp, heldur gat hún verið óljós og fljótandi. Sumir þættir tengdu fólk
saman, aðrir skildu það að - en hvað gerðist á mörkunum þar á milli?
Michel Foucault hefur vakið athygli á því sem hann nefnir annað rými
(gr. heterotopia), staðinn sem er hvorki hluti af rými manns né aðskilinn
frá því. Dæmið sem hann tekur er t.d. spegilmynd manns.3 Hið sama má
37 Michel Foucault, „Um önnur rými“, Ritið (1/2002), þýð. Benedikt Hjartarson, bls.
131-42.
6o