Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Page 126
KRISTJAN ARNASON
hluti \dstkerfisins er félagslegur: tengsl málsins við samfélagið
sem notar það sem boðskiptakerfi. Vistkerfi málsins er fyrst og
fremst komið undir því fólki sem lærir það, notar og skilar
áfram til annarra.26
Hér er btið á tungumáhð sem menningarlegt fyrirbrigði eða stofnun og
má segja að það sé hlutgert ekki óbkt þH sem við Islendingar germn þeg-
ar við tölum um „íslenska tungu“ og stöðu hennar. Málvistfræðin snýst þá
um að rannsaka þær aðstæður sem þessi menningarstofhun býr við á svip-
aðan hátt og vistfræði náttúnmnar fjallar um viðgang og Kfsskilyrði lífvera.
Haugen segir að örlög tungumáls sem forms og miðils ráðist af af-
stöðu og hegðun þeirra sem nota það. Málnotendur hafa þannig „vald“
yfir málinu og ákvarðanir sem þeir taka (meðvitað eða ómeðHtað) mn
málhegðun sína gemr ráðið miklu um formþróun og viðgang mngumáls-
ins. Hér skiptir máli hvaða hvatir eða hvatar hafa áhrif á afstöðuna. Hvers
vegna skyldu Islendingar sem einstaklingar eða sem samfélag leggja
áherslu á að viðhalda „íslenskri tungu“ eða láta sér standa á sama urn
hana? Hvað er líklegt að ráði mati foreldra á því hvað börnum er fyrir
bestu í þessum efhum, þannig að þau brýni fyrir þeim að temja sér góða
málnotkun eða læra málið vel?27
En fleira kemur til og þótt afstaða einstaklinga og stærri hópa ráði
miklu er það ekki svo einfalt að „vilji sé allt sem þarf‘. Hreinar efnisleg-
ar aðstæður geta haft bein eða óbein áhrif á viðgang og þróun mngu-
málsins. Það hvort rnenn nota ensku eða ekki er þá e.t.v. ekki bara háð
vali sem einstaklingar ráða sjálfir. Verið getur að rnenn séu einfaldlega
26 „Language ecology may be defined as the study of interactions between any given
language and its environment. [...] The true environment of a language is the soc-
iety that uses it as one of its codes. [...] Part of its ecology is therefore psychologic-
al: its interaction váth other languages in the minds of bi- and multicultural speak-
ers. Another part of its ecology is sociological: its interaction with the society in
which it functions as a medium of communication. The ecolog}' of a language is
determined primarily by the people who learn it, use it, and transmit it to others".
Einar Haugen, The Ecolog)' of Language. Essays by Einar Hangen, Anwar S. Dil valdi
og ritaði inngang, Stanford: Stanford University Press.
27 Sbr. ffóðlega umræðu um þetta efni hjá Dennis Ager: Motivation in Language Plann-
ing. Clevedon: Multilingual Matters, 2001. Ef hér væri beitt kenningum Bourdieus
um verðmæti tungumála mætti e.t.v. túlka þetta svo að enska sem tungumál sé verð-
mætara en íslenska, hún sé traustara kapítal, jafnvel á Islandi sjálfu. Sbr. Pierre Bour-
dieu, Language and Symbolic Power, ritstj. og inngangur eftir John B. Thomson,
Cambridge: Polity Press, 1991.
I24