Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Side 130

KRISTJÁN ÁRNASON
Hugsanlegt er að túlka þetta sem svo að valið milli orða ráðist af hdnu
daglega umhverfi hvað sem hugsjónum Kðtn.
Og þá er það svo, jafnvel þótt samstaða ríki um hina „opinberu“ mál-
stefnu og flestir séu á því að búa eigi til íslensk orð þegar þeir eru spurð-
ir beint, að enska orðið e-mail eða meil nýtur forréttinda í málumhverf-
inu (eða vistkerfinu). A þennan hátt getnr staða málsins (val á máh í
tilteknu umhverfi, sbr. umdæmisvandann) haft áhrif á formþróunina,
hver svo sem hugmyndafræðin kann að vera.
5.3 Breyting á málræktarloftslagi?
A bls. 111 var minnst á það að samanburður á svörum Norðurlandabúa
við spurningum um ensk áhrif á heimatungurnar þyki endurspegla opin-
bera málstefnu, þannig að svörin komi heirn við „málræktarloftslagið“ í
hverju landi fyrir sig. Svo þetta sé sett í samhengi við það sem sagði í 5.1,
má segja að „málræktarloftslagið“, sem norrænir málfiræðingar tala
stundum um (d. sprogklima, sprogiwgtsklimá), sé hluti af „málvistkerfinu“.
Hér er átt við þær skoðanir sem ríkjandi eru í samfélaginu og hjá „mál-
ræktarjÆrvöldum11 (svo sem málnefndmn og akadenhum) um tungumál-
ið, form þess og hlutverk.31 Þótt við höfmn ekki neinar eldri tölm að
miða við, sem segja til um stuðrdng við opinbera málstefnu hér á landi
og hvort orðið hefur brejring þar á, má a.m.k. segja að samkvæmt skoð-
anakönnuninni fylgi traustur meirihluti landsmanna hefðbtmdnmn ís-
lenskum málræktargildum.
En fróðlegt er að huga hér að hinni mennmðu elítu, sem hvarvetna í
heiminum tekur virkan þátt í þrí að móta þetta málræktarandrúmsloft.
Hér hefur Island ekki verið undantekning. Segja má að alla tíð hafi hug-
sjónirnar sem felast í „varðveislu og eflingu" íslenskrar trnigu fyrst og
fremst verið bomar uppi af menntamönnum og listamöimum. Frægir
hugsjónamenn á þessu sviði eru Eggert Olafsson, Jónas Hallgrímsson og
Guðmundur Finnbogason. Eins og minnst var á (sbr. neðanmálsgrein
31 Ljóst er t.d. að í Noregi og Dairmörkn ríkja býsna ólík viðhorf um málstýringu.
Norðmenn hafa mun meiri tilhneigingu til miðstýringar, t.d. um það hvemig rita
eigi tökuorð sem berast inn í málið. Um það er rætt í stjómskipuðum nefndum, og
síðan lagðar fram tillögur í gegnum menntamálaráðuneytið. Dönsk málræktaniir-
völd hafa hins vegar tekið þá afstöðu að gera ekki tilraun til að setja fram reglur í
þessu sambandi, heldur leyfa samfélaginu (ekki síst þeim sem gefa út ritmál) að
stjórna því sjálft. Dönsk málnefnd á að „fylgjast með“, en ekki stýra þróun dönsk-
tmnar. Að þessu leyti er málræktarandrúmsloftið í Noregi e.t.v. líkara því sem við
eigum að venjast, þótt auðvitað séu aðstæður mjög ólíkar að ýmsu öðru leyti.