Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Síða 147

FORSETIÍSLANDS OG UTANRÍKISSTEFNAN
landinu fyrir starfhæfri ríkisstjórn árum saman. Þannig sátu þrjár ríkis-
stjómir á árinu 1942. A meðan ríkti óðaverðbólga og verkfallsátök voru
tíð og hörð.
Afstaða þjóðarmeirihlutans varð fljótlega til þess að Alþingi skipti um
skoðun á stjómarskránni, því ella væri áformum þingmeirihlutans um
lýðveldisstofiiun árið 1944 stefnt í mikla ttnsýnu. Niðurstaðan varð sú
sem við þekkjum: Forseta lýðveldisins vom fengin mikil völd; hann er
þjóðkjörinn og Alþingi hefur engin afskáptd af kjöri hans. Þingið getur að
rísu samþykkt vantraust á forseta með 3/4 hlutum þingmanna. Haxm
gegnir þá ekki starfi sínu en þjóðaratkvæðagreiðsla skal fara fram um
brottvikningarkröfu Alþingis. Áhætta þingsins sem af slfkri samþykkt
leiðir er hins vegar umtalsverð, því Alþingi ber að rjúfa þegar í stað ef
þjóðin staðfestir ekká samþykktána. Lýðveldásstjórnarskráin er þannig
formleg, yfirveguð og ótvíræð höfhun á þingstjóm og óheftu flokkavaldi.
Segja má að þjóðinni hafi hugnast betur lýðræðishugmyndir þar sem
megináherslan var á margræði og virkan fullveldisrétt fólksins, ekki síst
með þjóðaratkvæðagreiðslum.
I stað þess að færa Alþingi allt póhtáskt vald í landinu ákvað íslenska
þjóðin að greiða götu nýsköpunar lýðræðis með nýju stjómskápulagi, for-
setaþingræði. Þjóðin kýs þjóðarleiðtoga, forseta, beinni kosningu, en
einnig er kosið tál löggjafarþings.10
Þrjár fyrstu greinar stjómarskrár lýðveldisins Islands lýsa forsetaþing-
ræðinu:
Lgr.
Island er lýðveldi með þingbundinni stjóm.
2. gr.
Alþingi og forsetá Islands fara saman með löggjafarvaldið.
Forsetá og önnur stjómvöld samkvæmt stjómarskrá þessari og
öðrum landslögum fara með framkvæmdarvaldið. Dómendur
fara með dómstuldáð.
arinnar-vildu þingkjörinn forseta en 70% þjóðkjörinn. Um 10% svarenda vore óá-
kveðin.
10 Skilgreiningu á forsetaþingræði (e. semi-presidential govemment) er að firtna hjá Rob-
ert Elgie, Semi-Presidentialism in Europe, bls. 12.
H5