Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Page 161
FORSETIÍSLANDS OG UTANRÍKISSTEFNAN
fyrir augum að ísland verði áfram í Nato - Meirihluti þings og þjóðar
telur aðild okkar að bandalagi frjálsra þjóða nauðsynlega“.
Stuttu síðar fjallaði MorgunblaM í leiðara um ávarp forsetans og álit
NATO á vamarmálum Islendinga:
í ávarpi sínu til þjóðarinnar hinn 1. þ.m. sagði forseti íslands
m.a.: „Frjáls umræða og ályktun að henni lokinni er vor aðferð
hver við annan og í umgengni við aðrar þjóðir - Að lúta
skýrum rökum og standa á réttinum, að yfirlögðu ráði, skapar
virðingu, farsæld og langlífi í landinu.“
Þama má segja, að lýst sé sjónarmiði Sjálfstæðismaima í sam-
bandi við varnarmálin. Þeir vilja „frjálsar umræður“ og að tek-
ið sé tdllit til skýrra raka.
Þess vegna beina Sjálfstæðismenn því til allra að kynna
sér ýtarlega álit Atlantshafsbandalagsins, og mynda sér
síðan skoðun um hvað gera skuli „að yfirlögðu ráði“. Inn
í það mál má ekki blanda annarlegum sjónarmiðum, valda-
streitu eða blindu ofstækid2
Að loknu flóknu samningaferli og breytingum í alþjóðamálum, einkum
með innrás hersveita Sovétríkjaxma í Ungverjaland sumarið 1956, sigraði
„bandalag“ Sjálfstæðisflokksins, forsetans, Vilhjálms Þórs, hægri arms
Alþýðuflokksins og NATO. Fyrirætlanir og yfirlýsingar Alþingis og rík-
isstjórnar um brottför hersins urðu að engu. Ríkisstjórnin samdi um ný
lán frá Bandaríkjastjórn og herinn sat áffam í landinu.'’3
Stuttu eftir að þessi mál voru frágengin, eða í desember 1956, hitti As-
geir Asgeirsson Richard M. Nixon, þáverandi varaforseta Bandaríkjanna,
á Keflavíkurflugvelli. Forseti Islands fullvissaði Nixon um að Islending-
ar sæju mjög eftdr því fljótræðisverki að ætla sér að láta herinn hverfa úr
landinu.54
52 Sama heimild, 10. ágúst 1956. Leturbreyting í texta er Morgunblaðsins.
53 Ekki skal hér reynt að meta hvaða áhrif afskipti forsetans höfðu á atburðarásina. I
umfjöllun sinni nefnir sagnfræðingurinn Þór Whitehead ekki afskipti Asgeirs, sbr.
bók hans, The Ally Who Came in from the Cold, Reykjavík: Center for Intemational
Studies/University of Iceland Press, 1998. Valur Ingimundarson hefur ítarlega rak-
ið virka andstöðu forsetans við áformin um brottför hersins, sbr. bók hans, 1 eldltnu
Kalda stríðsins, bls. 296, 299, 312, 313, 317, 318, 327, 335, 340, 371.
54 Valur Ingimundarson, I eldlínu Ktilda stríðsins, bls. 340.
x59