Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 11

ARNGRÍMUR JÓNSSON LÆRÐI
89
þótt það í eina tíð, og auðvitað slæðist margur fróðleikur um ís-
land með; en samt var mönnum þegar í stað Ijóst að bókin hafði
þann galla að aðalmarkmið hennar var að hnekkja firrum, ekki
að veita fræðslu. Það var og annað sem henni mátti finna til foráttu
að hún gerði lítinn greinarmun smárra misherma og stórra. Menn
hvöttu Arngrím að bæta við annarri bók, sem hefði það takmark
að segja sem sannast og réttast frá högum lands og þjóðar, og þetta
gerði hann þótt síðar yrði. Það verk á sér aðdraganda sem nú
verður að drepa lítið eitt á.
Meðal Dana var á 16. öld áhuginn vaknandi að fá samda sögu
danska ríkisins, og þegar leið á öldina var þetta orðið málefni sem
konungur og stjórnarvöld létu til sín taka. Menn létu sér annt um
að safna heimildum úr ýmsum áttum og að sjálfsögðu ekki sízt
innan ríkisins sjálfs. Til Danmerkur höfðu borizt úr Noregi ein-
hverjar skinnbækur að konungasögum, eða þá ágrip af efni þeirra
sem norskir menn höfðu þýtt á dönsku; eitt slíkt ágrip var prentað
1594. Aftur á móti verður ekki séð að menn í Danmörku hafi haft
neina vitneskju um að á íslandi væri gnægð skinnbóka, og miklu
fleiri en í Noregi, og að í mörgum þeirra var vikið á einhvern
hátt að sögu Danmerkur eða Danakonunga. En sumarið 1592
kemur Arngrímur til Kaupmannahafnar í erindum Guðbrands
biskups og er þar veturinn 1592—93 (þá lét hann prenta Brevis
commentarius). Hann kynnist þá dönskum fræðimönnum sem voru
að draga saman gögn í sögu Danmerkur, og það er auðséð af öllu
að hann hefur sagt þeim af handritunum íslenzku og bent þeim á
hversu mikið mundi upp úr þeim að hafa. Þetta sama mál árétti
hann í sendibréfum eftir að heim kom. Upp úr þessu var gefið út
konungsbréf þar sem öllum íslendingum var boðið að Ijá Arngrími
útdrætti eða uppskriftir þeirra skjala eða fornrita sem gætu orðið
að gagni fyrir sögu Danmerkur, en Arngrími var skipað að spyrja
þessi gögn uppi og þýða á dönsku. í sambandi við þessi störf voru
honum veittar að léni nokkurar jarðir auk þess sem hann var gerður
aðstoðarmaður Guðbrands biskups. Það er víst í fyrsta skipti sem
íslenzkur maður hefur verið opinberlega launaður til vísindastarfa.
Einkennileg eru fyrirmælin að Arngrímur skuli snúa heimildunum
á dönsku; þau eru að líkindum sett vegna þess að Norðmenn þeir