Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Side 102

180
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
annað og meira, eitthvað nýtt. Stærðin á einmitt sinn þátt í því, að
hægt er að tryggja það, að sérfróðir kunnáttumenn, sem ekki gera
beint gagn við framleiðsluna, svo sem gullsmiðir, listamenn, skáld
og heimspekingar, fái nauðþurftir sínar. En borgin þarf að sjá
fyrir viðskiptum sínum, og í því skyni kemur hún á nýrri og æðri
skipan, sem aldrei hefði orðið til í þorpinu. Hún kemur upp mark-
aði, bönkum og föstum dómstólum, — í stuttu máli öllu því, sem
við köllum siðmenningu.
Það er auðvitað gamalt sjónarmið í sjálfu sér að líta á sögu al-
heimsins sem röð af breytingum, stig af stigi. Ævintýrasögnin um
gullöld, silfuröld og járnöld hlýtur að hafa komið upp í sambandi
við víðtækar þjóðfélagsbreytingar. Framlag Marx fólst í því, að al-
hæfing hans var langt um víðtækari, og hann hefur sundurgreint
og rannsakað miklu gjör umsköpunartímabil þau, sem skilja á milli
hinna ýmsu stiga. Heimsskoðun marxismans girðir og fyrir, að hægt
sé að blanda lengur saman þessum ólíku stigum. Hún sýnir fram
á, hvað nýtt sé og sérstætt í því samslungna kerfi, sem auðkennir
hvert stig. Hin forna, barnalega náttúruskoðun, sem skýrði náttúr-
una samkvæmt hugmyndum um þjóðfélagið, er þar með dæmd úr
leik. Þessi manngervisstefna (antropomorfismi), sem svo er kölluð,
og lifir áfram í trúarbrögðum okkar, er þar með ótæk orðin frá
sjónarmiði skynseminnar. Nýtízkulegra tilbrigði þessarar stefnu,
sem leitast við að skýra mannlegt samfélag og aðstæður með hrein-
ræktuðum líffræði- eða eðlisfræðihugtökum, er engu síður dæmt
úr leik. Þetta síðastnefnda tilbrigði er eitt af víxlsporum „líffræði-
stefnunnar“ og studdist við Darwin, en bar óhugnanlegan árangur í
drápsstöðvum nazistanna. Marxistar kunna glögga grein á því, hvað
tilheyrir hverju þrepi í þessari stigaröð, og hinu jafnframt, hvaða
mál hæfir lýsingunni í hvert sinn.
Meginreglur marxismans, eins og eining andstæðnanna, neitun
neitunarinnar, breyting megindar í eigind o. s. frv., eru ekki ein-
angraðar hver frá annarri eða óháðar innbyrðis. Svo sem dæmin
sýna, falla þær hver við aðra þannig, að þær mynda samslungnar
en skiljanlegar breytingareglur. Og að skapa slíka mynd og halda
henni, og nota hana og reyna í lífsbaráttunni, táknar í sjálfu sér, að
menn hafa tekið miklum umskiptum.