Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 141

UMSAGNIR UM BÆKUR
219
Höfundurinn hefur greinilega orðið fyrir töluverðum áhrifum af hinum
„harðsoðna“ stíl sumra amerískra rithöfunda, en sá stíll er varasamur og krefst
mikillar hnitmiðunar og vandvirkni, ef hann á ekki að missa marks. Að þessu
leyti á Ási í Bæ enn margt ólært, en það stendur allt til bóta. Hins vegar sýnir
þessi bók að hann hefur gott veganesti í þekkingu sinni á lífi sjómanna, eyra
sínu fyrir lifandi, mæltu máli og skilningi sínum á þjóðfélagsaðstöðu fólksins
sem hann lýsir. Með góðri meðferð mun þetta nesti endast honum drjúgan spöl
áleiðis.
J.B.
Jóhann Pétursson: GRESJUR GUÐDÓMSINS.
Skáldsýn. Helgafell, 1948.
Höfundur kallar bók sína skáldsýn, og sé með því gefið í skyn að hún sé
ekki skáldsaga, má það til sanns vegar færast. Hins vegar er þá ekki vel ljóst
til hverrar bókmenntagreinar heri að telja hana. Eru þetta endurminningar,
sjúkdómslýsing, raunveruleg eða uppdiktuð, eða táknmynd þeirrar baráttu
sem hrjáður lítilmagni verður að heyja fyrir tilveru sinni? Þessum spurning-
um og öðrum fleiri svarar bókin ekki til neinnar hlítar, til þess er hún of laus
í reipunum. Eitthvað stórt virðist hafa vakað fyrir höfundinum, eitthvað í átt
við það sem hann lætur söguhetjuna segja um ritverk sem hann ætlar sér að
semja:
„Þetta átti að verða stór bók, ekki undir tvö hundruð blaðsíðura,
myrk og sjúk, eins og mannlífið, leiftrandi, með ljósum blettum, stíga
beint upp úr djúpinu, og menn yrðu undrandi, ef ekki hneykslaðir, og
stór fólmandi (svo) spurning mun vakna í huga þeirra: Er höfundurinn
heilbrigður? Og það mun taka þá tíma að sjá, að öðruvísi var það ekki
hægt. Þarna er naglinn hittur á höfuðið. Ekki sem raunverulegt líf,
heldur eins og listamanninum bar að sýna það.“
Hafi þetta verið tilgangur höfundar er ekki hægt að segja að honum hafi
tekizt að koma honum í framkvæmd. Bókin er píslarsaga ungs skáldmennis —
ein af mörgum — en að því leyti dálítið sérstæð að söguhetjan er haldin
sjúklegri minnimáttarkennd sem öðru hverju slagar upp í geðveiki. Sumar
sálarástandslýsingarnar eru vafalaust hinar fróðlegustu fyrir sálfræðinga, og í
nokkrum þeirra bregður fyrir tilþrifum sem benda til þess að höfundurinn búi
yfir hæfileikum sem eitthvað gæti orðið úr.
En áður en það geti orðið þarf hann að temja sér vinnubrögð, læra hand-
verkið. Bókin er svo misjöfn að varla er hægt að kalla hana annað en óskapn-
að. Ómeltum áhrifum frá ýmsum höfundum ægir saman við lýsingar sem bera
blæ ósvikinnar reynslu: tilraunir til að lýsa „straumi vitundarinnar" í stíl
þeirra sálfræðilegu naflaskoðara sem hafa James Joyce fyrir sinn guð, lýsing-
ar á andlegum hrellingum með ættarsvip Þórbergs Þórðarsonar, bergmál úr