Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 119

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
197
Díalektík í líífræði
Svipaðar tilhneigingar hafa komið fram í nýjustu líffrœði. Það
er ákaflega erfitt að orða eða skilgreina á gamla efnishyggjuvísu
heildarþátt efnabreytinga og taugastarfs í viðbrögðum lífveranna.
Vísindamaðurinn hefur ekki getað fellt sig við þá úrlausn að gera
ráð fyrir allsendis ósönnuðu lífsafli eða ákveðinni stefnuákvörðun
(enteleki). Honum hafa þótt slíkar kenningar helzt til skyldar
andatrú og töfrum, þótt þær kunni að hafa verið fyrirrennurum
hans að skapi, enda voru þeir trúhneigðari. Frá díalektisku sjónar-
miði eru viðbrögð lífverunnar árangur af baráttu eða árekstrum
milli verkana, er sannanlegir áhrifavaldar hafa í för með sér. Er
þetta vænlegra sjónarmið í rannsókn og bendir okkur jafnframt á
haganlegar leiðir í tilraunastarfi. Einkum hefur þetta reynzt gagn-
legt í erfðarannsóknum.* Mjög hefur gætt þeirrar viðleitni, síðan
Morgan tókst að skýra Mendelslögmálið með áhrifum litninganna,
að líta á hvern hluta eða hlið lífverunnar sem beinan árangur af
samstarfi erfðafrumanna og ofmeta gildi erfðanna í samanburði við
áhrif aðstæðnanna. Þetta var reyndar hátindur óbrotinnar og ein-
faldrar efnishyggju, sem beitt var á líffræðileg viðfangsefni. Rann-
sóknir síðustu ára hafa sannað, að veruleikinn er miklu marg-
brotnari en þetta. Það hefur komið í ljós, að erfðafruman er aðeins
einn þáttur í stjórn þróunarinnar. Hún er í samstarfi við önnur
eðlis- og efnafræðileg áhrif, er lífveran þroskast, og þannig sveigist
þróunin inn á eina eða fleiri ólíkar brautir. Víxláorkan sú, sem fram
fer milli litninganna og áhrifa umhverfisins verður tilefni til þess
á hverju þróunarstigi, að víxláhrif eiga sér stað milli annarra erfða-
fruma og annarra þátta umhverfisins á næsta stigi á eftir. Venjuleg
þróun hverrar einstakrar lífveru er þannig algerlega díalektisk
verðandi.
Um hin almennu viðbrögð lífverunnar sem og viðbrögð hennar
gagnvart ytri áhrifum gegnir sama máli og um þróunina. Pavlov og
eftirmenn hans hafa með rannsóknum sínum gert grein fyrir hinum
margbrotnu hömlu- og hvataviðbrögðum, sem mynda undirstöðuna
að venjulegu hátterni spendýra og fugla. En þetta er að sínu leyti
* Sjá J. B. S. Haldane: „Marxist Philosophy and the Sciences.“