Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 85
DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
163
óskynsamlegt mætti á því mæla. En þessi leit endaði í þrotlausum
mótsögnum og þverstæðum. Þeir, sem fylgdu rökfræðistefnunni,
höfðu verið svo skynsamir að forðast yfirleitt að nota orð í fram-
setningu sinni, heldur gripu til fjarræns og innantóms táknmáls.
Hins vegar reyndu pósitívistarnir að semja orðabók, er tæki aðeins
yfir það, sem öruggt væri og raunverulegt og síðan væri hægt að
nota til að mynda fyllri umsögn og fullkomnari. En menn gátu aldrei
orðið einhuga um þetta undirstöðumál eða stílreglur, — og úr meg-
inatriði eins og því, hvort táknin ættu við raunverulega hluti eða
aðeins eitthvert samsafn skynjana, varð ekki skorið með því tungu-
taki, er pósitívistarnir tömdu sér. Fyrrnefnda skoðunin leiddi til
efnishyggju, — eða öllu heldur til díalektiskrar efnishyggju, sam-
kvæmt nútíma forsendum. Hinni hætti til að enda í „solipsisma“ og
dulrænu, svo sem Lenín sýndi fyrstur nákvæmlega fram á í gagn-
rýni sinni á pósitívisma Machs.* **
Meginveilan í afstöðu pósitívistanna var sú, að þeir forðuðust
viljandi að koma nærri öllum þjóðfélagslegum og hagrænum stað-
reyndum og áttu að því leyti sammerkt við rökfræðisinnana. Allt,
sem ekki varð tjáð á máli náttúruvísindanna, kölluðu þeir „metafys-
iskt“ (háspekilegt), og yrðu dómar um það einbert tilfinningaatriði.
Þeir girtu þannig sjálfir fyrir, að þeir gætu fjallað um þau svið, þar
sem örlagaríkustu viðburðir samtímans gerðust.
„Heimspeki hinnar heilbrigðu skynsemi"
Segja má, að heimspekikerfi háskólanna hafi aldrei haft mikil
áhrif, hvorki í Englandi né Bandaríkjunum. Sennilega myndu flestir
Englendingar og Bandaríkjamenn svara því til, ef þeir væru um
það spurðir, að þeir aðhylltust enga heimspekistefnu og hefðu
aldrei haft þörf á slíku. En svo sem Engels hélt fram fyrir löngu, er
ekki þar með sagt, að þeir aðhyllist ekki einhverja heimspeki, heldur
* Att er við bók Lenins „Materialismus und Empiriokritizismus (Efnishyggja
og reynslugagnrýni). — Þýð.
** Sjá Evolution and Positivism, Max Black, Modern Quarterly, jan. 1938 —
History of Philosophy, Bertrand Russel, 1946 — Man against Myth, Barrows
Dunham. Little Brown N. Y., 1947.