Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Page 100

178
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Einstaklingurinn fær nýtt snið með hverju þróunarstigi, snið, þar
sem áhrif nýrrar félagsheildar segja til sín. Hann er orðinn eitt-
hvað á hærra stigi (neitun neitunarinnar). Hitt er engin tilviljun,
að hreyfingin stefnir upp á við. Það stafar af því, að þeim áröngr-
um, sem áður hafa náðzt, er skilað til seinni tímans, og þeir taka
nýrri þróun við hverja ummyndun eða breytingu. Þjóðfélag okkar
hefur t. d. erft meginatriðin úr menningu og siðvenjum eldri þjóð-
félaga, og eins tökum við að erfðum allar þær breytingar, sem orðið
höfðu á líkama mannsins, áður en þjóðfélagið kom til sögunnar.
Díalektík náttúrunnar
Utan og neðan við svið mannlífsins á sér einnig stað mikil bar-
átta og umsköpun. En Marx ræddi ekki mikið um þau efni í þeim
ritum, sem eftir hann birtust. Samt má sjá af bréfum hans, að hann
hafði mikinn áhuga á þessu, og í bók sinni „Díalektík náttúrunnar“
bendir Engels á nokkur markverðustu dæmin, svo sem uppruna
reikistjörnukerfisins og upphaf lífsins hér á jörðu. Nú lítum við
svo á, að hin feiknmikla saga alheimsins sé í heild sinni runa bylt-
inga og ummyndana, þar sem hvert stigið taki við af öðru, og þetta
sjónarmið eigum við að þakka þeim Marx og Engels. Þessi stig
mynda einskonar tröppugang, þar sem hver heild er flókin og marg-
brotin, og hvert stig tekur yfir gerð og margbreytileik þeirra, er á
undan fóru, jafnframt því sem það á sér sína eigin sérstöku gerð
og skipulag. Lögmál efnafræðinnar eru t. d. í gildi á hærri þróunar-
stigum, svo sem í þeim efnabreytingum, er gerast í lifandi líkama.
Einstaklingarnir í þjóðfélaginu eru jafnframt dýr, sem háð eru öll-
um lögmálum líffræðinnar.
Marx var ekki sá fyrsti, er kom auga á, að óbrotnari stigin eru
undanfarar hinna, sem samsettari eru, og að stigaröðin er jafnframt
þróunarröð. En hann sá lengra miklu en fyrirrennarar hans og eftir-
menn flestir. Honum skildist, að í þessari breytingu frá einu stigi til
annars kom fram eitthvað nýtt, eitthvað meira. Það er meira í efna-
fræðinni en í eðlisfræðinni og meira í líffræðinni en í efnafræðinni.
Hvað var þetta eitthvað? Spurningin er með því sniði, að hún leiðir
til villandi svars. Frumstæðir menn töldu, að það væri sál eða lífs-
andi, sem greindi manninn frá leirnum, — það svar nægði þeim.