Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 105
DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
183
hægt væri að' ákveða allar hreyfingar efnisagnanna í fortíð og fram-
tíð, ef við aðeins vissum hraða og stefnu þeirra allra á einhverju
ákveðnu augnabliki. Orkudeilaaflfræði nútímans hefur hins vegar
sannað, að þetta er öldungis ókleift. Það er ekki aðeins andleg ofraun,
heldur er líka ógjörlegt frá eðlisfræðilegu sjónarmiði að ákvarða
hreyfingu allra efnisagna á einhverju ákveðnu augnabliki. En Marx
hafði löngu áður gagnrýnt þessa skoðun með þeim röksemdum, að
heimurinn væri meira en hreyfingar efnisagna, hvert nýtt stig eða
æðri gerð ætti sér sérstaka eiginleika og lögmál, og nýjar gerðir eða
kerfi og ný lögmál væru alltaf að verða til. Efnishyggja Marx er
engin ákvæðiskenning í stíl við forlagatrú eða sjálfgengisvél. Hún
er síendurnýjuð rannsókn á ferli þróunarinnar, sífelld endurákvörð-
un, þar sem möguleikarnir eru í senn ótæmandi og ófyrirsjáanlegir
í einstökum atriðum.
Díalektlsk efnishyggja í nútimahngsnn
Það eru vart ineira en tuttugu ár, síðan háskólaborgarar og
menntamenn svonefndir fóru að hafa nokkurt veður af marxism-
anum, að heitið gæti. Er þá átt við þá, er búa utan Ráðstjórnar-
ríkjanna. Hagræn sjónarmið marxismans voru mönnum einna kunn-
ugust, en voru þó víðast hvar virt algerlega að vettugi. Háskólakenn-
arar í hagfræði börðust gegn þeim og meira að segja opinberir
stjórnmálaforkólfar verkamanna líka. Þeir menn voru fáir, er lögðu
stund á þær greinar marxismans, er mótuðust meira af heimspeki
og fræðilegri hugsun, og það var reyndar árangurinn af framkvæmd
marxismans í Ráðstjórnarríkjunum, sem fyrst renndi stoðum undir
þessháttar fræðiiðkanir. Enn er það t. d. svo, að aldrei er rætt um
díalektiska efnishyggju í opinberum fyrirlestraflokkum við háskóla
í Englandi.*
* Reyndar voru haldnir nokkrir fyrirlestrar um marxisma í The London
School of Economics (Hagfræðiskóla Lundúna) fyrir nokkrum árum. En þess
var vandlega gætt, að fyrirlesaramir væm and-marxistar, — og hinum, er vildu
gera grein fyrir raunverulegri kenning þeirra Marx, Engels og Leníns, vom
meinuð afnot af fyririestrasölunum.