Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 139

UMSAGNIR UM BÆKUR
217
Stíllinn er margvíslegur, eins og var á Hornstrendingabók Þorleifs. Stund-
um er hann hátíðlegur, innfjálgur eða býr yfir rómantík. Stundum ber mest
•á hermikrákunni. En annars á Þórleifur óvenjurösklegan stíl með smáhnúsk-
um, sem mér þykja fara honum vel. Orðaval er íslenzkt og sumt mergjað.
Allar sögupersónurnar eru skáldlega og skarplega mótaðar í fáum dráttum.
Ástmey Agnars er nokkur undantekning að því leyti, að hlutverk hennar í
sögunni er tilþrifalaust; myndin er björt og látlaus. Persónufjöldi er mikill,
•og höfundurinn er hermikráka með afbrigðum, svo að sérhver þeirra nær
sínum raddblæ og hugsunarhætti. Ein og ein kerling minnir sterklega á G. G.
Hagalín. En að öðru leyti verður fólk Þórleifs varla fundið í eldri ritum,
þótt vestfirzk séu.
Nú hef ég fjölyrt um nokkra áþreifanlegustu hlutina í þessari bók, af því
að hún er úr kjamgóðu efni, sem þyldi vel að vera kreist heldur fast. Hér
höfum við eignazt fjölhæfan rithöfund, sem er völundur á margt, sem hann
gerir. En honum verður aldrei sýnt um að gera svo, að öllum líki.
í bókmenntasögu verður Þórleifur talinn meðal þeirra, sem lært hafa sitt-
'hvað af Halldóri Laxness. Hann kann að stikla á stóru efni í fáum orðum og
láta menn lesa það milli línanna. Hann kann þann leik í tilsvömm, að menn
mega skilja þau fullri skilningu einn á þennan veg og annar á hinn, eins
og H. K. L. tíðkar mjög. Þessi saga sýnir, hvemig hægt er að ala upp hálf-
tröll, og minnir að því leyti á Bjart í Sumarhúsum. En það er ólíkt, að
Bjartur var orðinn hálftröll í hugsun, þegar Halldór byrjar frásögnina af
'honum. Og Bjartur átti þann veikleika sízt, að langa til að selja sig.
Skáldsaga Þórleifs er hornstrenzk menningarmynd, sem ég gæti trúað, að
kæmist, án alls yfirlætis, í hóp hinna sígildu rita. En hún er ekki eingöngu
stíluð upp á sveitunga höfundarins, fólkið við Hombjarg, heldur fjölda ís-
lendinga og gott ef ekki þjóðina í heild. Þar á hún stundarþýðing auk hins
auðsæja efnis. Þjóðin hefur hafizt úr vesöld eins og Agnar, uppgötvað hæfi-
leika sína eins og hann og fengið þorstann til starfsnautnar, valdanautnar —
•og ef til vill vínnautnar hálftröllsins. — Við emm efni í mikils háttar þjóð,
pólitíska glæfraþjóð eða sigraða undirlægjuþjóð, allt eftir því, hvemig
örlög ráðast.
Þegar ekkjan á Hóli, sjálft heimsauðvaldið, biðlar til Agnars, sem er
frumvaxta með nýfengið sjálfstæði og nývaknaða ást til fjallkonu sinnar,
ætlar hann fyrst að tryllast af mótmælum. En eftir eina vökunótt í smiðju,
jafnstutta heitum næturfundi á Alþingi, selur hann sig. Og einstaklingar
meðal þjóðarinnar eru hver eftir annan að leika sama leik, mótmæla fyrst,
■selja sig síðan hverri þeirri auðvaldskló, sem þeim finnst vera hæstbjóðandi.
Þjóð með slík ólíkindi þarf skáld með ólíkindum sér til refsingar.
Björn Sigfússon.