Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Page 94

172
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
17. og 18. aldar. Þar er uppspretta að þeim ákveðnu skoðunum, sem
liann flytur. Þess frjálshuga stefna byggðist á vísindalegum rann-
sóknum og var andvíg allri kreddufestu í heimspeki og trúmálum,
■og koma þar við sögu menn eins og Newton og Voltaire. Marxism-
inn getur líka rakið ætt sína til hinna gömlu frönsku, skozku og
■ensku hagfræðinga, eins og t. d. Quesnays, Adams Smith og Ric-
ardos. Hefði Marx hins vegar ekki fengið aðra né meiri undirstöðu
■en hér er greint, hefði svo mátt fara, að hann hefði orðið frjáls-
lyndur og annað ekki. En hann varð annað og miklu meira, og bar
þar tvennt til. í fyrsta lagi, að hann varð fyrir djúptækum áhrifum
af heimspeki- og söguskoðun Hegels, og olli það því, að hann gat
ekki sætt sig við heimsmynd frj álslyndisstefnunnar — þ. e. a. s. þessa
lítt breytanlegu og náttúrlegu niðurröðun hlutanna, sem aðeins
hafði brenglazt fyrir tilverknað vondra kónga og klerka. í annan
stað tók Marx beinan þátt í byltingarhreyfingunni 1840—50. Og
það færði honum heim sanninn um, hversu mjög hagskoðun og
heimsmynd frjálslyndisstefnunnar drógu fjöður yfir grimmd og
niðurrifsstarf hins rísandi auðvaldsskipulags. Hins vegar gat Marx
ekki aðhyllzt hina upprunalegu, hegelsku skoðun, að allt, sem væri
raunverulegt, væri skynsamlegt, og allt, sem væri skynsamlegt, væri
raunverulegt. Honum hafði hlotnazt víðari útsýn en hinum opin-
beru Hegelssinnum —, en sjóndeildarhringur þeirra var gervismíð,
hæði þröngur og stéttbundinn, og þeir tilbáðu hið prússneska
ríki „junkaranna“ og borgarastéttarinnar.
Raun-heimurmn
Inntak maxismans er hnitmiðuð og virk þekking á raun-heimin-
um í heild. Kalla má, að hún sé hnitmiðuð af því, að Marx leit jafn-
an svo á, að gerð og samsetning hvers kerfis væri mikilvægari en
rúmtak þess í sjálfu sér. Hann leit aldrei smáum augum á eðlis- og
■efnafræði, en taldi þó, að þar væri um að ræða óbrotnari og óflókn-
ari svið, sem væru undirstaða síaukinnar margbreytni og fjölþættni
jurta- og dýraríkisins og þjóðfélagsins. Hann leit svo á, að bæði
eðlisfræði og þjóðfélagsfræði væru tæki til að lýsa raunverulegum
heimi, sem hreyfðist og breyttist af eigin ramleik. Heimurinn var