Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Side 135

UMSAGNIR UM BÆKUR
213
rekja sögu íslands og íslendinga frá fyrstu komu manna til landsins og fram
eftir miðöldum.
Upphafskafli bókarinnar seilist langt aftur í tímann, margar aldir áður en
fyrstu norrænir menn stigu hér fæti á land. Hann fjallar um fund þriggja
rómverskra peninga frá 3. öld í Bragðavallalandi í Suður-Múlasýslu. Þeir
fundust ekki allir á sama stað, og það er skýring höfundar, að þeir hafi borizt
hingað með sjómönnum frá Bretlandi, sem hafi rekizt til íslands frá höfunum
kringum strendur Bretlands í lok 3. aldar, en þar var rómverskur floti stöðugt
á verði um það leyti. Af þessu atviki fara engar beinar sögur. Frásagnir
fornra höfunda um nyrztu lönd Norðurálfu eru mjög óljósar, og það hefur
lengi verið deilumál fræðimanna, hvenær vitneskja um Island geti fyrst komið
til greina í ritum. Kannske ætti að taka allt þetta mál upp á ný á grundvelli
peningafundarins á Austfjörðum.
Flestir þættimir fjalla um söguöld; í þessum ritgerðum kemur í ljós, hvert
gagn fornfræðingur hefur af sögu- og málfræðilegri menntun. Ekki sízt mundu
forngripafundir á Islandi þykja heldur þunnt og þurrt efni, ef þeir væru ekki
tengdir ýtarlegum skýringum og frásögnum, sem sóttar eru í bókmenntir. En
með því verður efnið fróðlegt og skemmtilegt fyrir almenning. Þátturinn um
vopn Bárðar Hallasonar skarar fram úr að þessu leyti, en þar tekst höfundi
með gildum rökum að tengja tilviljunarkenndan fund sögulegri persónu.
Þetta er spennandi eins og leynilögreglusaga. En greinin um snældusnúð
Þóru í Hruna sýnir, að höfundur er gætinn og ekki hneigður fyrir að fara út
í öfgar með nafnspjöld á forngripi. — Ánægjuleg er hin skemmtilega lýsing
á Agli Skallagrímssyni og fégirni hans. Það er beinlínis hressandi að rekast á
annað en blinda aðdáun á hetjum sögualdarinnar.
Hér skal ekki farið frekar út í einstök atriði. Þó held ég að hægt væri að
komast nær uppruna „beinhólks Hjartar Hámundarsonar". Mótífið er án efa
hið eldgamla „lífstré", og ég hef grun um að frekast mætti finna skylda hluti
í Austur-Evrópu; — en vegna bóka- og myndaskorts verður þessi grunur þó
ekki staðfestur að sinni.
Að lokum fáein orð í gagnrýnis skyni. Hvers vegna ekki að láta frekari
skýringar fylgja myndunum, fram yfir hið bráðnauðsynlegasta? Þessi brestur
er tilfinnanlegastur í sambandi við myndir, þar sem margir munir eru sýndir
saman, eins og vopnin og smáhlutimir frá Kaldárhöfða. En sama má segja
um uppdrætti eins og af húsaskipun o. þ. h. Yfirleitt ætti ekki að halda spart
á uppdráttum; ekkert styður lesandann jafnmikið í skilningi á efninu.
Þannig hefði verið skemmtilegt að sjá uppdrætti bæði af Austmannadal og
Hrunamannaafrétt. Hvorttveggja hefði verið auðvelt að útvega.
Vonandi er að þessi bók verði mikið lesin af almenningi. Á þessum árum
þegar nýjar og auðlesnari útgáfur íslenzkra fornbókmennta hafa dreifzt svo
mjög meðal manna, ætti hún að vera eðlilegur förunautur þeirra.
Grethe Benediktsson.