Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 22
100
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
og skilningi þjóða á milli og dreymdi stóra drauma um lýðveldi
Evrópu, þar sem Þjóðverjinn og Frakkinn, ítalinn og Pólverjinn
mættu lifa í sátt og samlyndi, lausir við ánauð einveldis, aðals og
klerka. Byltingarmönnunum frá 1848 var það og ljóst, að þeir urðu
að styrkja og styðja hverjir aðra í baráttunni við alþj óðasamtök
hins stéttvísa afturhalds. En hér var við ramman reip að draga,
því að byltingarnar 1848 voru að miklu leyti þjóðernisbyltingar,
viðleitni undirokaðra eða tvístraðra þjóða til að sameinast í full-
valda ríki. Það var jafnan hætta á, að þj óðernishreyfingin yrði
alþjóðahyggjunni yfirsterkari þegar á reyndi og færi jafnvel bylt-
ingunni sjálfri að voða. En hitt skipti þó meira máli, að bylting-
arnar 1848 settu á dagskrá þjóðernisvandamál, er röskuðu landa-
skipan gamalla þjóðríkja, sem til þessa höfðu lítt haft af þeim að
segja. Þjóðbyltingin þýzka 1848 dró Danmerkurríki inn í hringiðu
viðburðanna í Evrópu og hafði hin víðtækustu áhrif á örlög þess
og allra þeirra landa, er því voru háð, ekki sízt íslands.
í Evrópustyrjöldum þeim, er geisuðu hin fyrstu fimmtán ár 19.
aldar og kenndar eru við Napóleon I., hafði danska einveldisstjórn-
in beðið mikinn hnekki bæði í fjármunum og löndum. Friðurinn
í Kíl 1814 svipti hinn danska einvalda um 900 þúsund þegnum.
Á friðarfundinum í Vín hlaut hann litla hertogadæmið Láenburg
með 32 þúsundir íbúa, og voru það aumar sárabætur fyrir svo
mikinn missi. Alexander Rússakeisari sló Friðrik VI. þá gullhamra,
að hann hefði „unnið allra hjörtu“, en Danakonungur svaraði
bitur í skapi: „En ekki unnið eina sál!“ — og játa verður það, að á
hinum miklu sálnaveiðum þjóðhöfðingja Evrópu á Vínarfundinum
hafði hlutur Friðriks VI. orðið ærið smár. Danakonungur átti nú
tvö þýzk hertogadæmi, Holstein og Láenburg, og voru þau bæði í
Þýzka bandalaginu, svo sem önnur smáríki Þýzkalands. Eins og
kunnugt er hafði sáttmáli Þýzka bandalagsins að geyma ákvæði um
að stofnuð yrðu stéttaþing með ráðgefandi valdi í öllum ríkjmn
bandalagsins. Danastjórn hafði ekki farið sér að neinu óðslega um
efndir þessa loforðs, af mjög skiljanlegum ástæðum. Það var auð-
sætt, að Danakonungur gat ekki gefið hinum þýzku hertogadæmum
sínum stéttaþing nema að hann gerði slíkt hið sama í danska kon-
ungsríkinu, en einræðiskenndir Friðriks VI. fóru frekar vaxandi með