Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Page 83

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
161
um“, eða í algerðum „kynisma“ eða hundingjahætti, sem getur ekki
séð neitt gott í neinu eða neina vonarglætu yfirleitt.
Það væri vel þess vert, að þessi hnignun hinnar opinberu heim-
speki síðustu tvo áratugina væri vandlega rannsökuð og af kunn-
áttu. Efalaust mál er það, að heimspekin hefur koðnað upp. Sé litið
yfir hugmyndaheim nútímans, sjást nú aðeins leifar þess, er áður
voru traust hugsmíðakerfi. Styrjöldin hefur valdið því, að hinn
óverulegi áhugi, sem hin opinbera heimspeki enn naut, slokknaði
með öllu, enda var hinum „húmanisku” deildum háskólanna þá í
rauninni lokað, — af illri nauðsyn í óhernumdu löndunum, en með
ofbeldi í þeim hersetnu. Náin kynni manna í hersetnu löndunum
af veruleikanum í sambandi við samstarfsmenn fasismans eða and-
stöðuhreyfinguna knúðu þá til að hugsa af meiri alvöru um heim-
spekileg efni. En ekki varð þessi reynsla til þess að blása lífi í hina
opinberu heimspeki, heldur vakti hún nýjan áhuga fyrir marxism-
anum annars vegar og dulspeki og „existentialisma“ hins vegar. Það
er aðeins í Englandi og Bandaríkjunum, sem þráðurinn hefur hald-
izt nokkurn veginn óslitinn. En jafnvel þar hefur þeirri heimspeki-
þörf almennings, sem styrj aldaráreynslan elur af sér, ekki verið
fullnægt. Greina má tvö afbrigði innan hinnar opinberu heimspeki,
rökfræðistefnuna og pósitívismann, en hvorugt þetta heimspekikerfi
hefur getað svalað þörfum almennings í þessum efnum, og á það
einkum rót sína í því, að þau eru hætt að fást við verkefni, sem
menn hafa raunverulegan áhuga á, og eru meira að segja hreykin
af því.
Rökíræðisteíncm
Rökfræðistefnan á Bertrand Russel upphaflegt gengi sitt að þakka.
Þessi kenning hefur séð fífil sinn fegri, en stendur þó enn með
nokkrum blóma í Cambridge og nokkrum íhaldssömum háskólum
bandarískum. Henni hefur lánazt að sanna það, fylgjendum sínum
til óblandinnar ánægju, að heimspeki snýst raunar ekki um annað en
nákvæmni í orðun — „in being clear about being clear about being
clear“ (að vera rökfastur við rannsókn á rökrænu samhengi rök-
fræðilegs orðalags), svo sem prófessor Moore hefur orðað það.
11