Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 14
92
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
tali ætli hann sér að þagga niður í þeim sem beri íslendingum það
á brýn að þeir séu komnir af ræningjum eða illræðismönnum.
Arngrímur er uppi á tímum þegar þj óðlífið allt er í hnignun og
rýrnun, konungsvald að ágerast, verzlunaráþján að aukast, auð-
legð að minnka, og þá verður fyrir honum það úrræði sem margir
íslendingar hafa leitað á eftir honum: hann lítur um öxl, virðir
fyrir sér fornöldina þar sem hana hillir uppi í ljóma fornsagna og
fjarlægðar, dáist að afrekum hennar, manndáð og hreysti, og telur
með því kjark í sjálfan sig og landa sína. Crymogæa hefur að vísu
á sér það yfirbragð að hún sé ætluð útlendingum, og hún hefur
eflaust verið þó nokkuð lesin meðal þeirra; á dögum Arngríms
var bókaframleiðsla í heiminum ekki nema lítilræði hjá því sem
síðar hefur orðið, og lærðir menn gátu komizt yfir að hnýsast í
margt sem flestir mundu nú á tímum telja sig litlu skipta. En hitt
mun þó sönnu næst að Crymogæa hafi mest áhrif haft meðal
íslendinga. Á 17. öld voru gerðar tilraunir að snúa henni á ís-
lenzku; þær sýna bezt að mönnum hefur fundizt hún eiga erindi
þar til fleiri manna en latínulærðra. Það er vafalaust að mörgum
íslenzkum manni hefur verið stórfelld nýjung að kynnast þannig
fornöld þjóðar sinnar í samanþjöppuðu yfirliti. Þetta var löngu
áður en nokkur íslendingasaga birtist á prenti, menn voru ekki
einu sinni farnir að skrifa þær á pappír. En skinnhandrit hafa ein-
lægt verið tiltölulega fá, og slitrótt það sem menn komust yfir að
lesa í þeim. Jafnvel hjá Arngrími sjálfum, sem þó hafði gert sér
far um að kynna sér sem mest af slíku, eru slæmar gloppur; hann
hefur t. d. ekki náð í rit helzta fyrirrennara síns, Ara fróða.
Nú er þar til að taka sem fyrr var frá horfið, að Hólamenn þóttust
hrósa sigri yfir Goriesi Peerse og öðrum þeim sem vanvirt höfðu
ísland meðal annarra þjóða. Bæði Arngrímur og Guðbrandur
biskup virðast hafa verið svo bjartsýnir, svo að ekki sé sagt ein-
faldir, að gera sér vonir um að aftur hyrfi lygi þá er sönnu mætti;
en þar varð reyndin önnur. Sá draugur sem þeir héldu kveðinn
niður reis upp aftur í nýju líki fjórtán árum síðar, og öllu magnaðri
en fyrr. Þá kom fram á sjónarsviðið Dithmar nokkur Blefken,
sem frægur hefur orðið á íslandi og að engu góðu. Blefken þessi,
hver sem hann nú var, hefur verið talinn sá maður sem mestu hafi