Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 111

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
189
afla, er hvetja fjölmennan fylgjendahóp þeirra til starfs. Leiðtogar
eru ekki fráskila við lýðinn né hátt yfir hann hafnir. Þeir sækja
styrk sinn til hans. A þetta ekki aðeins við um fáeina, mikla leið-
toga. Byltingarástand hefur það í för með sér, að hundruð, þús-
undir og milljónir einstaklinga — karlar, konur og börn — verða
að starfa á eigin ábyrgð, að meira eða minna leyti. Atburðir síðustu
ára hafa gjörsamlega kollvarpað þeirri hugmynd, að marxisminn
fáist eingöngu við óhjákvæmilegar múghreyfingar. Þetta kom glöggt
fram í síðustu styrjöld, bæði í Ráðstjórnarríkjunum og í and-
stöðuhreyfingunum, einstaklingarnir þroskuðust og sýndu hvað í
þeim bjó. Þeir reyndust færir um að bregðast við aðstæðunum á
eigin spýtur og þó í fullu samræmi við heildaráætlun, og var þó
aðstaðan slík, að meira reyndi á mannlega hæfileika en menn höfðu
nokkurn tíma áður gjört sér í hugarlund.
Díalektiska efnishyggjan segir í rauninni fyrir um rás viðburð-
anna, og styrkur spásagnanna felst ekki eingöngu í nákvæmri rann-
sókn og skýringu, hann nær lengra. Viðfangsefnið er mannlegar
aðstæður, þar sem maðurinn er hvorttveggja í senn — smiður og
smíðaefni, gjörandi og þolandi. Skilningur á marxismanum og
vitundin um þróun þjóðfélagsins eru í sjálfu sér mikilvirk öfl, sem
flýta fyrir, að settu marki verði náð. Og því er þessi skilningur svo
þróttmikill, að þar er um fullkomna vitund að ræða og vísvitandi
stefnt að ákveðnu marki. Marxismi í framkvæmd er skipulögð heild.
Og sjálft skipulag hans ber það með sér, að stefnt er að mannlegu
samstarfi, skipulagðri og vísvitandi samvinnu, og kemur það fram,
jafnvel áður en því marki er að fullu náð.
Nú er liðin öld, síðan Marx lagði fram fyrstu drögin að kenningu
sinni og rannsóknaraðferð, og 65 ár eru síðan hann dó. Á þessu 65
ára tímabili hafa þau stórtíðindi tekið að gerast, er hann skrifaði
um. Fæðingarhriðin, umsköpunartímabilið, sem hann sagði fyrir,
stendur nú yfir. Ástandið í veröldinni nú er allsendis ólíkt því, sem
ríkjandi var á hans dögum, er auðvaldsskipulagið virtist fast í sessi
og var í útþenslu. Þó var skilningur Marx á framvindunni svo náinn,
að hugmyndir hans og aðferðir hafa tekið langt um minni breyt-
ingum á þeim tíma, sem síðan er liðinn, en kenningar þær, sem