Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 13
ARNGRÍMUR JÓNSSON LÆRÐI
91
En um leið og Arngrímur fór yfir öll þessi handrit til að safna
efni handa dönskum sagnariturum, tók hann saman efni í tvær
bækur fyrir sjálfan sig, aðra um Grænland eins og frá því er sagt
í íslenzkum fornritum, hina um ísland. Báðar eru, eins og öll fræði-
rit Arngríms, samdar á latínu og framar öllu ætlaðar útlendum
lesendum. Bókin um Grænland er ennþá óprentuð á frummálinu,
bókina um ísland tókst eftir langa mæðu að fá prentaða í Hamborg
1609. Arngrímur valdi henni heitið Crymogæa, það er gríska og
merkir ísland. Mönnum þótti mikil prýði að því á þessari öld að
strá grískum orðum inn í latínu sína, svo að þar kom að því sem
mælt er að þeir sletta skyrinu sem hafa það.
Crymogæa er aðalrit Arngríms. Með þeirri bók varð hann við
þeim óskum sem drepið var á við hann fyrr, að semja rit þar sem
útlendingar gætu fengið samfellda vitneskju um ísland. Samt er
Crymogæa hvorki lýsing lands né þjóðar, heldur umfram allt saga
íslendinga. Arngrímur Jónsson er fyrsti maður á síðari öldum sem
gerir tilraun til að rita þá sögu samfellda. Hann víkur að vísu
hingað og þangað að högum og menningu síns tíma, en hitt er aðal-
atriðið að segja frá högum og menningu fornmanna.
Crymogæu er skipt í þrennt. í fyrsta kafla er meðal annars talað
um fund landsins, landnám, stjórnskipun lýðveldisins, lífsháttu
íslendinga að fornu og nýju, kristnitökuna, stofnun biskupsstóla
o. s. frv.; það er með öðrum orðum almenn saga landsins í höfuð-
dráttum, áður en það gekk undir konung. Næsti kafli telur upp
helztu hetjur sem lifað hafi á íslandi og segir frá ætterni þeirra og
afrekum; það eru allt fornmenn frá 10. og 11. öld, og efnið sótt
í íslendingasögur. Síðasti kaflinn hljóðar um sögu landsins eftir
að það tók að lúta konungum og endar á því að skýra frá mála-
ferlum Guðbrands biskups, einkum morðbréfunum; þess er varla
að vænta að andstæðingum biskups hafi þótt sú frásögn óhlutdræg.
Markmið Crymogæu liggur í augum uppi. Höfundur vill kynna
öðrum þjóðum hvers konar fólk íslendingar séu; — við erum ekki
þeir ræflar og aumingjar sem sumir ykkar hafa viljað gera okkur;
öðru nær; meðal þeirra manna sem land námu á íslandi voru
sumir konungbornir, en sumir af jarlaættum eða hersa. Arngrímur
segir það berum orðum fremst í öðrum kafla að með þessu kappa-