Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Side 121

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
199
kerfi hinnar frjálsu samkeppni hvarf af sviðinu. Menn höfðu litið
á frjálsa samkeppni sem fullkomlega eðlilegt ástand, eins konar
óumbreytanlegt náttúrufyrirbrigði. Marx sýndi hins vegar fram á,
að hún væri aðeins eitt þrep í þróuninni, sem ætti sér upphaf og
endi. Sú tilhneiging gerir nú vart við sig að fella saman mannfræði,
fornfræði og sögu í eina allsherjarrannsókn á félagslegri þróun
mannkynsins. Jafnframt því viðurkenna menn nú æ meir það sjónar-
mið, að hagskipan eða búskaparhættir móti mjög aðra þætti þjóð-
lífsins. Jafnvel sálfræðin er að breytast, hún er ekki eins freklega
einstaklingsbundin og áður, en þetta einstaklingshyggjueðli stafaði
af því, að hún fékkst mjög við andlega sjúkdóma ríkra iðjuleys-
ingja. Samfélagið mótar yfirleitt einstaklinginn, en þáttur félags-
legra afla í þessu mótunarstarfi verður undirstöðuatriði til skilnings
á mannssálinni. Hér kemur einnig glöggt fram grundvallarskoðun
marxista um mikilvægi sögulegrar þróunar til skilnings á því sem er.
Jafnvel vitræn og tilfinningabundin viðbrögð okkar eru eins konar
andlegir steingervingar, sem tengdir eru ákveðnum sögulegum at-
vikum liðins tíma. Þessi viðbrögð eru erfðagóss, sem flutt er með
— þar er ekki að verki nein dularfull hópsál, heldur sú venju-
aðferð, sem notuð er við menningarmiðlun í fjölskyldu, skóla og á
vinnustað. Og þessi aðferð er skiljanleg, og það er hægt að ná
stjórn á henni að lokum.
Gildi marxismans við vísindalegar rannsóknir
Með öllum þessum dæmum er aðeins tæpt á því, hvernig vís-
indamenn nútímans hyllast næstum óhjákvæmilega til þess að beita
fyrir sig díalektiskum sjónarmiðum, jafnvel þótt þeim sé það ekki
fullljóst sjálfum og þeir myndu vísa á bug með fyrirlitningu öllu
tali um marxisk áhrif. Sannfærður andmarxisti gæti að sjálfsögðu
bent á, að allt þetta dugi okkur lítt til framdráttar, með því að flestar
uppgötvanir nútímans séu gerðar af mönnum, sem ekki voru marx-
istar eða höfðu orðið fyrir áhrifum af marxiskum hugsunarhætti.
Þetta er óvefengjanleg staðreynd, en er þó aðeins vottur þess, að
mannlegri hugsun hættir til að hneigjast í sömu átt, þar sem sams
konar félagsleg áhrif eru að verki. Hins vegar má líta á það sem
sjálfstæða sönnun fyrir notagildi marxiskra sjónarmiða, að maður,