Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 17

ARNGRÍMUR JÓNSSON LÆRÐI
95
þykir rit Sigurðar miklu girnilegra til fróðleiks, af því að þar segir
höfundur frá því sem hann hafði sjálfur heyrt og reynt og séð.
En hvað sem finna má Arngrími til foráttu haggast ekki sú stað-
reynd sem vikið var að í upphafi þessarar greinar, að þeir íslenzkir
höfundar eru fáir á síðari öldum sem haft hafi önnur eins áhrif,
bæði inn á við og þó framar öllu út á við. íslendingar töldu sig
meiri menn eftir að Arngrímur hafði lifað en áður. Hingað til
höfðu þeir tekið álygum útlendinga með tómlæti. En nú hafði einn
maður úr þeirra hópi gerzt málsvari þeirra gegn óhróðrinum, hafði
samið bækur á alþjóðamáli vísindanna, hafði stælt við erlenda
menn og hvergi látið hlut sinn, hafði vitnað bæði í rómverska höf-
unda og gríska eins og þá þótti hin mesta prýði, hafði sýnt að hin
vanvirta þjóð við heimskautsbauginn sjálfan átti heimtingu á að
teljast til menningarþjóða. Hann hafði farið yfir drjúgan hluta
íslenzkra fornbókmennta með nýstárlegum hætti, ekki sér til stund-
arskemmtunar og dægrastyttingar, heldur með penna í hendi, athug-
andi, rannsakandi, berandi saman, með það fyrir augum að rekja
sögu íslands að fornu og draga fram það sem þar hafði gerzt
merkast. Árangurinn hafði verið lagður fram í bókum sem sýndu
heiminum svart á hvítu að Islendingar þurftu ekki að minnkast sín
meðal þjóðanna, að þeir áttu sér sjálfstæða sögu og sínar fornu
hetjur sem unnið höfðu stórfelld afrek.
Sjálfur trúði Arngrímur á sögurnar og var hreykinn af hetjun-
um; honum kom naumast til hugar að efast um sannindi neins
þess sem hann hafði lesið í skinnbók, hversu ótrúlegt sem var. En
hann lét ekki heldur leiðast í þá freistni að auka við frá eigin
brjósti. Með öðrum þjóðum var það ekki fátítt á þessum tímum að
sagnaritarar létu ímyndunaraflið geisa; frægir í því efni eru m. a.
Johannes Magnus í Svíþjóð og Claus Christoffersen Lyschander í
Danmörku. Arngrímur hafði svo miklar heimildir við að stvðjast
að hann ginntist ekki til að yrkja inn í og bæta við, eins og sumum
varð í þeim löndum þar sem gögnin frá fyrri öldum voru fátæk-
legri. Mörgum sagnariturum erlendis var það hið mesta kappsmál
að teygja sögu lands síns langt aftur í forneskju, og beittu til þess
hvers konar brögðum. En Arngrímur var svo hófsamur í þessu