Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 131
UMSAGNIR UM BÆKUR
209
telja má örugglega runnið frá M eða hefur orðið fyrir áhrifum frá henni á
einhvem hátt. En þetta verk þarf að vinna svo vandlega, að því megi treysta og
ekki þurfi að vinna það upp fljótlega aftur.
Þ er öll í ÁM 106, fol., en 1.—10. blað og 15.—16. blað eru ekki frumrit
höfundarins, séra Þórðar Jónssonar í Hítardal, heldur eftirrit. Frumrit þess
hluta er í ÁM 112, fol., jafnmörg blöð, nokkuð sködduð. Finnur Jónsson henti
fyrstur manna á þetta í formála fyrir útgáfu Þ 1921, og hugði hann, að eftir-
ritið væri með hendi séra Helga Grímssonar á Ilúsafelli. En E. A. tekur athug-
un Finns ekki til greina. Hann prentar kajlana á þessum 12 blöðum ejtir ejtir-
ritinu, en tilfœrir helztu ajbrigSi frumritsins neSan máls. Slík vinnubrögð er
örðugt að afsaka. Raunar heldur hann því fram í formála (xxii.—xxiii. bls.),
að handritið ÁM 106, fol., sé allt með hendi séra Þórðar, og get ég ekki dæmt
um það, með því að ég hef ekki haft það til athugunar. En það skiptir litlu
máli, hvort séra Þórður hefur sjálfur skrifað fyrmefnd 12 blöð í ÁM 106,
fol., eða einhver annar. Hitt er aðalatriðið, að þau eru eftirrit — og fremur
ónákvæmt eftirrit í þokkabót.
í formála gerir E. A. nokkra grein fyrir Landnámabók, svo sem uppmna
hennar, hinum mismunandi gerðum, efni og útgáfum. Greinargerð þessi er að
sumu leyti skilmerkileg, en öðrum þræði ónákvæm, villandi og jafnvel bein-
línis röng. Þar er helzta nýjungin, að Styrmisbók hafi verið fyrsta heildarrit
um landnám á Islandi. Því hefur enginn maður haldið fram áður, svo að ég
viti, og mátti því vænta þess, að E. A. reyndi að rökstyðja þessa skoðun sína
sem bezt. En ef hann hefur gert svo, þá era rökin veigalítil. Fyrst víkur hann
að heimildum um landnámaritun fyrir daga Styrmis og gerir lítið úr þeim,
enda eru þær af skomum skammti. Er það efni svo margþvælt orðið, að engin
ástæða er til að dveljast við það hér. E. A. neitar því þó ekki, að Ari fróði
hafi skrifað eitthvað um landnám, en segir: „Það eitt verður fullyrt, að líklegt
er, að Ari hafi skráð einhverjar minnisgreinar um einstaka landnámsmenn.
En hitt, að hann hafi skráð heildarrit um landnám, er ekki einungis algerlega
ósannaS, heldur beinlínis ólíklegt" (x. bls.). Satt er það, að engum hefur enn
tekizt að sanna, að Ari hafi skrifað heildarrit um landnám, og ef til vill verður
það aldrei sannað til hlítar, en hitt er ofmælt, að það sé „beinlínis ólíklegt
Líkurnar eru einmitt tvímælalaust fremur með en móti, þótt ekki sé unnt að
skýra frá þeim hér. E. A. reisir skoðun sína nær eingöngu á staðfræðilegum
rökum, og er rétt að athuga þau nokkuð.
Ari var sjö vetra, er hann kom að Haukadal í Biskupstungum, og dvaldist
þar fjórtán vetur. Hann hefur því hlotið að vera sæmilega kunnugur í Ár-
nesþingi, a. m. k. ofan til, en E. A. telur, að Landnámabók beri vitni um
ókunnugleika höfundar þar. Hún segir, að feðgum þeim, sem námu land í
Haukadal, hafi þótt landnám sitt þar of lítið og aukið það með því að nema
„inn ejra hlut Hrunamannahrepps sjónhending ór Múla í Ingjaldsgnúp (allt
b. v. Þ) jyrir ojan Gyldarhaga“. E. A. þykir sögn þessi „mjög ósennileg",
fyrst og fremst af því, að Haukdælir liafi orðið að fara yfir land annarra
14