Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 84

162
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Sjálfur kvartar Bertrand Russel yfir því í bók sinni „Outline of
Philosophy“ (Heimspekiágrip), að heimsskoðun manna yfirleitt sé í
senn borginmannleg, óljós og full af mótsögnum. Hann lýsir því
yfir, að hlutverk heimspekinnar sé að gera lífsskoðun fólks nákvæma,
rökrétta og íhugula. A þessari braut sinni hefur heimspekin smám
saman orðið nokkurs konar æðri málfræði, og hún er svo tandur-
hrein og nákvæm, að formælendur hennar hafa sér til armæðu kom-
izt að þeirri niðurstöðu, að mannlegum mætti sé ofvaxið að skilja
allt, er sé flóknara eða margbrotnara en setning með þremur orðum.
Þeir hafa fellt burt úr heimspekinni allt nema það, sem eingöngu
tekur til formsins, — og þannig að sjálfsögðu girt fyrir það í upp-
hafi, að hún gæti á nokkurn hátt orkað á skoðanir manna eða mann-
leg fyrirbæri yfirleitt. Þeim hefur ekki einu sinni tekizt að ná því
markinu, sem lægra var sett: að stuðla að því að skapa vísindalegri
þekkingu undirstöðu, að oss yrði þannig fært að staðfesta ýmsar
nútímakenningar eða finna aðrar nýjar. Að því er ég bezt veit, hefur
ekki ein einasta vísindaleg uppgötvun, ekki hin allra smávægileg-
asta, orðið til fyrir allt það óhemjustarf, sem unnið hefur verið í
heimspekiskóla rökfræðistefnunnar. Einangrunar- og sjálfsafneit-
unar-viðhorf það, sem einkennir þessa heimspeki, hefur dæmt hana
til fullkomins andlegs óbyrjuskapar. Enda kemst Wittgenstein svo að
orði í síðustu setningunni í hinni kunnu bók sinni:* „Whereof one
cannot speak, thereof one must be silent“ (Það, sem menn geta
ekki talað um, verða þeir að þegja um).
Pósitívisminn
Hin heimspekistefnan nefnist ný-pósitívismi og er ættuð frá Vín.
Virðist hún helzt hafa fest rætur í Bandaríkjum Norður-Ameríku.
Ný-pósitívistarnir voru frá upphafi tengdari vísindalegu rannsókn-
arstarfi en hin arftekna heimspeki, og því hafa þeir leitazt við að
greina á milli umsagna, sem hægt er að staðfesta á vísindalegan hátt,
og hinna, sem eru einbert orðagjálfur. Um hríð var talið, að ekki
þyrfti annað en velja rétt orð eða málfar, — og eitt meginstarf pósi-
tívistanna var að leita að tungumáli, er svo væri vaxið, að ekkert
* Tractatus Logico-Philosophicus, Ludwig Wittgenstein, Kegan Paul, 1933.