Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Qupperneq 97

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
175
náttúruvísindanna með þeim skilgreiningum, sem áður tíðkuðust.
Þær gerðu einskorðun og reglufestu náttúrunnar að frumreglu og
fengust ekki við breytingarnar á þessari skipan. Það var líka ógjör-
legt að athuga þessar breytingar, að því er tekur til efna- og eðlis-
fræði, fyrr en á síðustu tímum, með því að skilyrði voru ekki fyrir
hendi. Sömu ástæður ollu því, að þjóðfélagsleg fyrirbrigði (þar var
ekki um reglufestu að ræða) héldust utan við sjónarsvið vísindanna
— og gáfu aðeins tilefni til þokukennds orðagjálfurs eða tilfinn-
ingabundinna tilvísana í sögu, heimspeki eða siðfræði.
Marx einbeitti sér að breytingunum og því, hvernig þær gerðust,
og fékk starf hans þannig bæði jákvætt og neitkvætt hlutverk. Já-
kvæða hliðin kom fram á stjórnmálasviðinu: Verkalýðurinn gat því
aðeins öðlazt skilning á sögulegu hlutverki sínu, að hann skildi, á
hvern hátt breytingar gerast og hvernig nýsköpun fer fram. Þetta er
líka forsenda þess, að hann geti greint skýrt og skynsamlega, hvað
gera skuli. Neikvæða hliðin lætur til sín taka um trúmál og heim-
speki. Þar rífur Marx í burtu sjálfan grunninn undan kreddu- og
vanatrú. Marxisminn lét menn finna til frelsis síns, af því að hann
sýndi þeim, hvernig og hvar þeir voru bundnir. Ef niðurskipan
heimsins var af guði gerð, eða breytingar hans háðar guðlegri for-
sjón eða öðrum ákvæðum enn óljósari, var þekkingin þar með fjötr-
uð og felld í skorður og æðri völd og myndugleiki viðurkennd. Ef
guð hafði skapað heiminn og hélt honum við og breytti honum,
hlutu menn að hlýða guði og fulltrúum hans á jarðríki, prestum,
stjórnarherrum og valdsmönnum. Við vitum nú, að þessi heims-
skoðun er til orðin með þeim hætti, að menn hafa hugsað sér al-
heiminn í líkingu við mannlegt félag. Þessi skoðun hefur orðið til
fyrir þróun þjóðfélagsins og breytzt með því. Hún er aðeins tákn
um ójöfnuðinn í þjóðfélaginu, skiptingu þess í arðræningja og arð-
rænda, svo sem Marx sýndi fyrstur fram á og skýrði. Og hin eilífu
því oftast vissa. Það er aSeins þegar eindirnar eru mjög fáar, að ófyrirsjáan-
legar breytingar geta gerzt. Sama máli gegnir, ef kerfiS er í sérstaklega óstöS-
ugu ástandi, svo sem heima á um hin svonefndu „tvísýnu fyrirbrigði". Slíkt
kerfi getur því aSeins framleitt eitthvað nýtt og staðgott, að einhver tilfall-
andi breyting orki þannig á það, að það komist ekki í samt lag aftur.