Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Qupperneq 101

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
179
Hinn akademiski heimspekingur nútímans lítur eiginlega líka þann-
ig á, er hann skýrir ný form með einhverskonar ákveðinni stefnu-
ákvörðun (enteleki) eða áhrifum einhvers lífafls á dautt efnið. í
augum Marx lá munurinn ekki í neinum „hlut“ eða viðbót, nýju
efni eða aðeins nýtilkomnum aðstæðum. Munurinn kom innan að,
hann varð til fyrir margbreytni og flókna gerð fyrra stigsins. Þótt
menn geri ekki annað en bæta við æ meiru af einhverju efni, kemur
að því fyrr eða síðar, að það breytist í eitthvað annað. Ef sand-
kornin eru nógu mörg, verða þau að sandhól,* frumuhópurinn verð-
ur að dýri, megind breytist í eigind.
Með þessum hætti urðu hin mörgu, helgisiðabundnu viðskipti
milli frumstæðra þorpa að verzlunarkerfi, er síðan varð upphaf og
undirstaða borganna. Borgin er stórt þorp, en jafnframt eitthvað
* Menn kunna að mótmæla þessu og segja sem svo, aS þegar sagt sé, að
ákveðinn fjöldi sandkorna verði að einhverju öðru, t. d. foksandhól, þá sé hér
aðeins um orðalag að ræða. Við nefnum aðeins ákveðinn fjölda sandkorna
sandhól, svipað því sem við köllum ákveðna einingatölu þúsund eða milljón.
Eðlilegt er, að þeir, sem aldir eru upp við óhlutstæða hugsun, hreyfi slíkum
mótbárum. Skoðað frá óhlutstæðu sjónarmiði verður útkoman af samhrúgun
sandkomanna einungis aukinn sandkomafjöldi. En í veruleikanum verður út-
koman önnur, eftir örlitla viðbót fara sandkomin að mynda hrúgu, — sam-
bandið á milli þeirra verður ekki á hugtakavísu, heldur eðlisfræðilegt, og
hrúgan fær ákveðna lögun, í samræmi við grunninn og þyngdarlögmálið og
sín eigin lögmál. Þegar við bætum við hrúguna — í heimi raunveruleikans —,
kemur og fleira til. Vindurinn lætur til sín taka. Hin óbrotna hrúga breytir
lögun og verður að foksandshól með nýjum og sérstökum lögmálum. Hún
myndar skarpa brún á milli þeirrar hliðar, sem er áveðra, og hinnar, sem er
í hlé. Foksandshóllinn hreyfist og kemst í tengsl við aðra sandhóla og mynd-
ar sandhólakerfi og sandauðn. Nú svara menn því kannski til, að við höfum
ekki verið að tala um sandkorn, heldur sandkorn á föstum grunni, sem háð séu
þyngdarlögmálinu og áorkan vindsins. En þetta hvorttveggja var reyndar fyrir
hendi áður ■—, það er aðeins fjöldi eða magn sandkomanna, sem veldur mun-
inum. 011 ummyndun úr megind í eigind felur í sér margháttaðar breytingar,
bæði út á við og inn á við. Taki menn t. d. ákveðinn fjölda af einhverjum
hlutum, hvað svo sem það er, lenda sumir þeirra innan í þessu samsafni, en
aðrir í úthliðunum. Og þeir, sem utan á era, verða öðrum skilyrðum háðir en
hinir, sem eru innan í, þ. e. a. s. ef þetta gerist í raunverulegu umhverfi. Þeir
munu breytast, mynda einskonar húð eða yfirborð með sérstökum einkennum
og eiginleikum.