Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 80

158
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
breyta skuli kenningu í athöín. Hann er fyrsti mikli heimspekingur-
inn, sem var jafnvígur til orða og verka.
Þegar horft er um öxl, skilst okkur, að díalektiska efnishyggjan,
eða heimspeki Marx, er mikilvægasta skrefið og hástigið í alda-
fornri viðleitni mannkynsins til að öðlast skilning og vald á um-
heiminum. Marx starfaði ekki í hópi hinna virðulegu háskólaborg-
ara, heimspekinganna, hagfræðinganna og sagnfræðinganna, þótt
hann væri háskólagenginn, og raunin varð því sú, að skerfur hans
var að engu metinn, yfirleitt ekki tekið eftir honum af fræðimönn-
um samtímans, — og það eins fyrir því, þótt kenning hans tæki að
móta framvindu sögunnar. Það er fyrst nú, að okkur skilst, að
heimspekingarnir á síðari hluta 19. aldar og byrjun hinnar tuttug-
ustu voru formælendur hinna lokuðu leiða, að því er til mannlegrar
þekkingar tók, en meginstraumur mannlegrar hugsunar fellur í þá
átt, sem Marx varð fyrstur til að benda á. Hinar opinberu heim-
spekikenningar hafa hlotið hvern skellinn eftir annan. Kreppur og
styrjaldir, sem þær gátu hvorki sagt fyrir né skýrt, hafa skollið á
þeim, — og þær hafa reynzt allsendis ófærar um að veita hinu ringl-
aða mannkyni nokkra leiðsögn. Og nú síðustu árin hafa þær hrunið
í grunn á jafn hörmulegan hátt og hin arftekna markaðsframleiðsla.
Þessir atburðir sem og meginstefnan í innri þróun náttúruvísinda,
sagnfræði og annarra mannfræða (humaniora) hnígur allt að því,
að marxisminn verður sú eina heimsskoðun, sem hægt er að viður-
kenna.
Við hitt verður þó að kannast, að raunveruleg þekking á marx-
ismanum er enn sem komið er mjög sjaldgæf, þótt menn hafi
óljósa hugmynd um tilvist hans. Og djúpur skilningur á þessari
kenningu, kunnátta í að beita lienni við ákveðin viðfangsefni, auka
hana og þróa, sem veröldin tekur stakkaskiptum, er þó ennþá sjald-
gæfari. Lýsingin eða skilgreiningin á marxismanum almennt og
hinni díalektisku efnishyggju, heimspekinni, sem hann er reistur á,
er fjarri því að samsvara kröfum tímans. Þetta stafar öðrum þræði
af þeim fjandskap, sem lokað hefur marxismann úti frá öllum al-
mennum lærdómssetrum og orðið til þess, að fæstir af skörpustu
hugsuðum þessa tímabils hafa yfirleitt fengizt nokkuð við hann.