Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Síða 24

102
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
spratt síðar sú hreyfing, er vann að fullum skilnaði hertogadœm-
anna og konungsríkisins Danmerkur.
Þessi alda, sem vaknað hafði á ládauðum sjó opinbers lífs í Dan-
mörku, var undanfari mikilla pólitískra veðrabrigða. Hinn 28.
maí 1831 var tilskipun gefin út um stofnun stéttaþinga í Danmörku,
fjögurra að tölu, og þá hófst sú „Almenaandens Oplivelse“, er átti
eftir að valda margháttuðum umskiptum í stj órnmálahögum allra
hluta danska konungsveldisins, jafnt í hertogadæmunum sem hinni
íslenzku „hjálendu“ í norðurhöfum. Hertogadæmin fengu hvort um
sig sitt stéttarþing, Jótar fengu stéttarþing í Vébjörgum, en Eydanir
í Hróarskeldu, og þar sátu fulltrúar íslendinga, unz Alþing var
endurreist 1843. Valdsvið stéttaþinganna var að vísu mjög tak-
markað, en engu að síður urðu þau þegnum Danakonungs góður
og merkilegur skóli í pólitískum efnum. Þau urðu vettvangur póli-
tískrar flokkaskiptingar, og þegar á leið kom í ljós, að hinir nýju
flokkar létu sér ekki nægja þessa ívilnun einveldisins, og pólitískar
náðargjafir þess urðu til þess eins að æra sultinn í þegnunum.
Hin frjálslynda stjórnmálahreyfing Danmerkur óx í átökum þeim,
er urðu á stéttaþingunum, og fyrir áhrif frá Evrópu, Frakklandi og
Þýzkalandi, þar sem sams konar hreyfing var sem óðast að grafa
um sig. Frjálslynda stefnan danska er að öllu eðli og yfirbragði
ein kvísl úr samevrópskri hreyfingu. Danska borgarastéttin, auðug
og vel menntuð, sótti æ fastar á að afla sér pólitískra réttinda, er
voru í samræmi við atvinnulega og fjárhagslega stöðu hennar í
hinu nýja þjóðfélagi iðnaðar, verzlunar og barikaviðskipta. Þessi
unga forustustétt gerðist æ rýnni á veilur einveldisins og seinagang
skriffinnskunnar í emhættismannakerfinu. Hún vildi ekki lengur
una pólitísku ábyrgðarleysi einveldisins og krafðist í fyrsta áfanga
fjárveitingarvalds og síðar stjórnarskrár með fullu löggjafarvaldi.
En danska stjórnin hafnaði eindregið öllum kröfum um meiri
ívilnanir, en hún hafði þegar gert með stofnun stéttaþinganna.
Aðalblað frjálslynda flokksins, Fædrelandet, var ofsótt af stjórn-
inni og varð á nokkrum árum að greiða 13 þúsund krónur í sektir
fyrir að brjóta hið svokallaða danska prentfrelsi, og einn af kunn-
ustu bændaleiðtogum Dana, I. A. Hansen, varð að vera mála-
myndaritstjóri blaðsins til að sitja af blaðinu fangelsisvistina upp