Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 114

192
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
eða samkeppni í náttúrunni, voru notaðir til að réttlæta ómannúð-
legustu þættina í fari hins unga auðvaldsskipulags. Herbert Spencer
er gott dæmi um þessa viðleitni, skrípamynd, sem aldrei máist.
Síðar varð svo þessi skoðun undirstaða að kynþáttakenningu
nazistanna.
En mikil bylting hefur verið að gerast í náttúruvísindunum síð-
ustu 65 árin, og þó einkum eftir 1895. Og er þessi bylting fullt eins
víðtæk og þær gjörbreytingar, er fram fóru um miðja 17. öld og í
lok 18. aldar og tengdar eru við nöfn þeirra Galileis og Newtons
eða Lavoisiers og Daltons. A þeim tíma, sem liðinn er síðan 1895,
hefur verið sýnt fram á í einstökum atriðum, hvernig efnið er byggt
upp af frumeindum. Orkudeilakenningin hefur verið sett fram og
fullkomnuð og afstæðiskenningin slíkt hið sama. Efnafræðin hefur
verið felld inn í eðlisfræðina, og þróun lífefnafræði og erfðarann-
sókna hafa haft það í för með sér, að líffræðin er nú að miklum
hluta orðin efna- og stærðfræði. Uppgötvanir þær, sem gerðar hafa
verið síðustu 50 árin, hafa í flestu skilað okkur lengra í áttina til
hagnýtrar og öruggrar þekkingar á hátterni ólífrænna og lífrænna
efnakerfa en allar fyrri uppgötvanir vísindanna samanlagðar.
Atómöld
Þessi bylting í þekkingu okkar hefur sagt rækilegast til sín í smíði
og notkun kjarnorkusprengjunnar. Sprengingin yfir Hiroshima var
annars vegar tákn hins nýja og geysilega valds, sem vísindin hafa
veitt manninum til að stjórna náttúrunni. Hins vegar sýndi hún,
að auðvaldsþjóðfélagið var allsendis ófært um að notfæra sér þetta
nýja vald til annars en ógnar og tortímingar, og er slíkt getuleysi
glæpsamlegt. Með nytjun kjarnorkunnar, sem og öðrum framförum
nútímavísinda, hefur mannkynið komizt langt áleiðis í því að ná
valdi á náttúrunni, og er þetta framfaraskref stærra, skyndilegra og
róttækara en nokkurt annað í sögu jarðlífsins, stærra en nytkun
eldsins eða upphaf jarðyrkjunnar. Það sýnir ljóslega, að einu tak-
markanirnar á getu mannsins liggja í þjóðfélagsháttunum, en ekki
í náttúrunni.
Vísindaleg þekking hefur aukizt, og sýnt hefur verið fram á ný
og sannanleg tengsl, nýtt samhengi milli hlutanna. En þótt undar-