Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Qupperneq 32

110
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hafði forustu í frelsishreyfingunni. Hún gat neytt fjárafla síns til
að halda úti blöðum og tímaritum, til að styrkja leiðtogana fjár-
hagslega og siðferðilega og vernda þá með afli hins rauða málms,
ef afturhaldið gerðist ósvífið. En á íslandi var þessu ekki að heilsa.
Leiðtogar íslenzkrar þjóðfrelsisbaráttu voru á þessum árum flestir
blásnauðir menntamenn, flestir frá Kaupmannahafnarháskóla, og
auruðu saman fé úr léttum sjóði til að gefa út fyrstu tímaritin, er
boðuðu þjóðinni hinn nýja sið stjórnmálalegs og þjóðlegs frelsis.
Það voru ekki neinir ríkisbubbar, er stóðu að Ármanni á alþingi,
Fjölni, Nýjum félagsritum og Norðurfara. En öll voru þessi rit
vörður á vegi vorum til frelsis, nýir áfangar á pólitískri þroskabraut
þjóðar vorrar.
Þessir ungu embættislausu menntamenn, er fengið höfðu stjórn-
málamenntun sína í framandi landi, urðu að flytja boðskap sinn
á þá lund, að ópólitískur almúgi, alinn upp á rímum og fornsögum,
fengi skilið, og hver sá sem hefur blaðað í ritum þeirra hlýtur að
furða sig á því, hve vel þeim hefur tekizt að túlka mál sitt. Þeir
fengu hrist íslenzku þjóðina upp úr aldagömlu sinnuleysi, yfirstigið
torfærurnar og strjálbýlingshugsunarháttinn og skapað það, sem
Jón Sigurðsson kallaði „offentlig Mening“, pólitískt almenningsálit.
En svo sem von var vofði jafnan sú hætta yfir, að leiðtogarnir
mundu linast í baráttunni, er embættisprófi var lokið og heim var
komið. Því að um þetta leyti voru íslenzkum menntamönnum í raun
réttri allar bjargir bannaðar aðrar en þær að gerast konunglegir
embættismenn, og danska stjórnin hafði því allt þeirra ráð í hendi
sér vegna hinna frumstæðu þjóðfélags- og atvinnuhátta, er ríktu
í landinu. Erlendis voru pólitískum leiðtogum þjóðfrelsisbaráttunnar
ótal leiðir opnar í skauti hins borgaralega þjóðfélags. En á íslandi
beið þeirra ekki annað en embættið eða atvinnuleysið. Danska
stjórnin hafði því góð tök á að sveigja margan góðan dreng til
hlýðni, svo sem dæmin sanna. Við þetta bættist síðan hin andlega
einangrun á íslandi, er stakk svo mjög í stúf við hið fjölbreytta
menningarlíf, er hinir ungu menntamenn höfðu átt við að búa í
Kaupmannahöfn. Því má ekki gleyma, að Kaupmannahafnarháskóli
var þeim góð fóstra. Þar urðu íslenzkir menntamenn hvorttveggja í
senn: Evrópumenn og Islendingar. Engum var þetta ljósara en Jóni