Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Síða 87

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
165
við sjónbaug hans. í stjórnmálunum fyrir stríðið birtist þessi stefna
í undanlátssemi við fasismann, og var það að vonum. Nú lýsir hún
sér í kennisetningunni: „Allt annað fremur en kommúnisma“.
And-skynsemisstefna
Gjaldþrot hinnar „akademisku" heimspeki í auðvaldsþjóðfélagi
nútímans hefur dregið lokur frá hurðum fyrir töfrafræðum, dulrænu
og hjátrú, sem eru fullkomin andstæða við alla heimspeki. Farið
var að bóla á tilhneigingu í þessa átt fyrir fyrra heimsstríðið, en það
var ekki fyrr en á árunum milli styrjaldanna, að þessi and-skyn-
semissjónarmið fengu óðfluga byr undir vængi og sáu fasisman-
um fyrir hugmyndum og kenningum, hvort sem hann birtist nú í
kirkjulegu gervi eða með villimennskubrag. Þeir, sem neita að
hugsa um félagsleg vandamál yfirleitt, eiga skammt í næsta áfanga-
stað. Eitt skref í viðbót, og þeir eru farnir að hugsa um þessi efni
á máli formyrkvunar og dulýðgi — og nota þá orð eins og sál, blóð
og kynþátt. Þeir staðhæfa, að viðfangsefnið verði ekki leyst með
nákvæmri og rökfastri hugsun og beinum tilraunum, heldur öllu
fremur með dulfræðiiðkunum og með því að hlýða á óráðshjal
himinsendra foringja. Hnignun skynseminnar hefur aldrei orðið
slík sem nú. Fyrr meir var hægt að afsaka þvætting af þessu tagi
með því, að menn þekktu ekkert skárra, og launhelgar fornaldar-
innar voru erfðavenjur, sem þróazt höfðu með eðlilegum hætti og
sprottnar voru upp úr félagslegum siðum og búskaparháttum. Dul-
trúin nýja er hins vegar gervismíð, tilbúin vitandi vits af fáum mönn-
um. Og tilgangurinn er sá að svipta fjöldann öllum skilningi á ann-
mörkum þjóðfélagsins og gera hann að viljalausu verkfæri í höndum
afturhaldsins, og afleiðingarnar hafa orðið bæði skelfilegar og
raunalegar, svo sem við höfum fengið að reyna.
Ekkert í opinberu uppeldi eða í þeirri heimspeki, sem kennd var,
reyndist haldgott gegn þessari ásókn. Hinir opinberu verðir menn-
ingarinnar áttu sjálfir ekki vitsmunastyrk né -heilindi og bognuðu
því fyrir árás, sem gerð var af enn meiri óheilindum. Það eru stór-
lygarnar, sem fólkið trúir helzt, eins og Hitler sannaði fyrstur
manna. Fasisminn hefur beðið hernaðarlegan ósigur, en þær hug-
myndir og kenndir, sem hann byggðist á, eru enn í fullu fjöri og