Tímarit Máls og menningar - 01.12.1948, Blaðsíða 91

DÍALEKTISK EFNISHYGGJA
169
Heimspeki athaína
Hin díalektiska efnishyggja er einnig nýlunda að þessu leyti.
Marx hefur kveðið svo á í víðfleygri setningu: „Heimspekingarnir
hafa aðeins túlkað heiminn á mismunandi hátt. Það, sem máli skipt-
ir, er að breyta honum.“ í marxismanum er fyrst sýnt fram á órofa-
tengsl hugsunar og athafna. Heimspekingarnir gömlu höfðu látið sig
dreyma um þjóðhöfðingja, sem jafnframt væru heimspekingar og
stjórnuðu samkvæmt því, en sjálfir hvöttu þeir ekki til athafna.
Ofstækismenn í trúmálum hafa látið starfið til sín taka, en íhugunin
var ekki sterkur þáttur í fari þeirra. Þeir, sem fyrst sameinuðu at-
höfn og hugsun — á sína hljóðlátu vísu —, voru heimspekingar þeir
og tilraunamenn, sem lögðu grundvöllinn að vísindum nútímans.
En athafnir þeirra eða rannsóknir voru einskorðaðar við náttúruna,
svo sem sjá má af uppkastinu að reglugerðinni fyrir „Royal Society“
(Konunglega vísindafélagið brezka). Þar segir svo, ekki skal „fást
við hið guðdómlega, háspeki, siðfræði, stjórnmál, málfræði, ræðu-
list eða rökfræði.“*
Marxisminn hefur sýnt fram á, að einskær hugsun er aðeins nokk-
urs konar andvana fædd athöfn, — og þar er nútíma-sálfræði á sama
máli. Heimspekingar, hagfræðingar og félagsfræðingar hafa fyrr
meir talið sér hagfellt að leiða þetta atriði hjá sér, með því að
ýmsar þær athafnir, sem hugsanir þeirra gátu leitt til, hefðu orðið
verndurum þeirra eða húsbændum til óþæginda. Marx sýndi það
hins vegar bæði með lífi sínu og ritverkum, að sérhver rökstudd
þjóðfélagskenning leiðir til jákvæðs vísvitaðs starfs hjá þeim, sem
hana aðhyllast. Díalektiska efnishyggjan er heimspeki athafn-
anna, starfsins — þar er ekki um að ræða dultrúar-athöfn fasist-
ans, síngjarna og dýrslega, heldur starf hins vísindalega sósíalista,
vandlega íhugaða og þrauthugsaða athöfn, sem framkvæmd er á
réttum tíma og stað.
Heimspeki vonarinnar
Þessi tengsl milli þekkingar og starfs hafa í för með sér, að
heimspeki Marx er heimspeki vonarinnar, svo sem greinilegt er.
* Úr eiginhandarriti Hooke’s frá 1663.