Tímarit Máls og menningar - 01.12.1964, Qupperneq 90

Hermann Pálsson
Um írsk atriði í Laxdæla sögn
i
ér hefur oft komið til hugar,
hve girnilegt væri til fróðleiks
að gera ýtarlegan samanburð á ís-
lenzkum og írskum fornsögum. Slík
rannsókn ætti ekki einungis að bein-
ast í þá átt að sýna írsk áhrif á ís-
lenzkar bókmenntir, heldur gæti hún
einnig leitt til annars konar ályktana.
Á íslandi hagar að ýmsu leyti svipað
til um uppruna sagna og sköpun og
fyrr hafði orðið á írlandi: forn
minni úr heiðni og frumkristni eru
tekin til meðferðar af kristnum höf-
undum, þegar svo langt er liðið frá
kristnitöku, að minningin um heið-
inn sið er farin að mást. Hins vegar
ber sagnaritun íra og íslendinga
vitni um mikinn og lifandi áhuga
fróðra manna á fortíðinni, og sá á-
hugi virðist vera furðu fróðvænlegur,
þótt um heiðin sagnaefni sé að ræða.
En kristnir menn á miðöldum bjuggu
yfir merkilegu frjálslyndi á sumum
sviðum, sem síðari kynslóðum hefur
oft gengið illa að átta sig á. Viðhorf
írskra og íslenzkra sagnahöfunda til
heiðinnar frumsögu þjóðar sinnar
var með nokkuð öðrum hætti en
tíðkaðist síðar. Samanburður á forn-
sögum beggja þjóðanna verður ekki
hvað sízt merkilegur fyrir þá sök, að
með honum er hægt að gera sér grein
fyrir því, hvernig fræðimenn beggja
landanna á miðöldum brugðust við
minningunni um heiðna fortíð, og
hvernig í verkum þeirra kristni og
heiðni verða samofin og samtvinnuð.
Löng og náin kynni af írskum
fornbókmenntum og fornri menningu
íra hafa gert mig tortryggan á sum-
ar staðhæfingar fræðimanna um írsk
áhrif í íslenzkum bókmenntum. Til
þess liggja ýmsar ástæður, en hér læt
ég nægja að minna á eina. Saman-
burður á skyldleika þessara bók-
mennta er oft gerður af mönnum,
sem eru einungis læsir á annaðhvort
írsku eða íslenzku og verða því að
hlíta þýðingum. Nú hagar svo til, að
sumar sögur, írskar og íslenzkar, hafa
aldrei verið þýddar, og verða því
slíkar sögur að sjálfsögðu útundan
við allar rannsóknir. Og þess má
einnig geta, að frægð einstakra
sagna hefur beint athygli manna um
of að þeim, þótt aðrar sögur hafi ver-
ið virtar að vettugi.
Um írsk áhrif á íslenzkar sögur er
einnig tvennt að athuga. í fyrsta lagi
er hér um eðlisskyldar bókmenntir
að ræða, þótt um margt séu þær
sundurleitar, og því geta sameiginleg
efnisatriði í þeim og svipuð efnis-
392