Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Qupperneq 112

Tímarit Máls og mcnningar
livaðan liöfundur sögunnar hafði þá viln-
eskju. Af varðveittum Landnámugerðum
verður ekkcrl um það ráðið, og engin
sönnun tiltœk fyrir því að Ari hafi getið
þess í glötuðum ritum. Því má bæta við að
það er ekki alls kostar rétt að Barði Guð-
mundsson hafi rökstutt að Ari hafi samið
annál (bls. 10). Barði rökstuddi það eitt
að annálar hafi þegið meginið af ártölum
sínum frá söguöld úr ritum Ara, en lét
liggja milli hluta hvort þar væri um að
ræða Islendingabók eldri eða önnur rit.
Þetta skiptir ekki miklu, en rétt cr að
benda á það, vegna þess að fleiri fræði-
menn en Hermann hafa eignað Barða þessa
annálskenningu á prenti. En ártal um land-
náin Þórólfs er ekki greint í annálum, og
dregur það úr líkunum fyrir því að sú
vitneskja sé frá Ara runnin, en það telur
Ilermann líklegt (bls. 22).
Um clztu sögu Helgafells er vitaskuld
ekki öðrum heimildum til að dreifa en
þeim sem Hermann notar, og verður hver
að trúa því sem trúlegast þykir af frásögn-
um íslendingasagna, enda væri ósanngjarnt
að ætlast til þess að í bók sem þessari væri
livert einstakt atriði vegið og metið. Frá-
sögn Hermanns er hinsvegar fjörlega skrif-
uð og gefur glögga mynd af þeim fróðleik
sem sögurnar geyma um Helgafell fram að
þeim tíma að þar var stofnað klaustur.
Sögu klaustursins er allt erfiðara að
rekja, eins og áður var drepið á. Hermann
tínir saman þá vitneskju sem tiltæk er um
einstaka ábóta, eins og hún birtist í slitr-
óttum heimildum miðalda. Þar ber mest á
rnargs konar jarðaskjölum, sem veita tals-
verðan fróðleik um auðsöfnun klausturs-
ins og sýna stundum að ýmsir ábótar hafa
verið býsna harðir í horn að taka í fjármál-
um.
Um klausturlífið sjálft eru heimildir fá-
orðar, en Hermann dregur saman það
helzta sem vitað er, en fæst af því kemur
beinlínis við daglcgu lífi rnunka. Vafasamt
er að hve miklu leyti er hægt að álykta um
íslenzkt klausturlíf af því sem kunnugt er
um munkareglur utan Islands, enda gerir
Hermann enga tilraun til þess. Hinsvegar
dregur liann réttilega fram rannsóknir
þeirra Olafs Ilalldórssonar og Stefáns Karls-
sonar á íslenzkum handritum, en þeir hafa
fært að því góð rök að veruleg uppskriftar-
starfsemi liafi farið fram í Helgafells-
klaustri, og er það tnerkilegur þáttur ís-
lenzkrar menningarsögu sem þannig hefur
verið tengdur þessum fornfræga stað.
Hermann gerir í stórum dráttum grein
fyrir tekjum klaustursins og eignum, en
sá þátlur bókarinnar hefði mátl vera ýtar-
legri. Hann birtir að vísu þá máldaga
klaustursins sem varðveittir eru frá miðöld-
um, og er þar yngstur Vilkinsmáldagi frá
1397. En hinsvegar getur hann þess ekki
að til eru heimildir um eignir klausturs-
ins við siðaskiptin, og í þeim kemur í Ijós
að klaustrið átti þá um 120 jarðir, og hafa
því jarðeignir þess meir en tvöfaldazt frá
því að Vilkinsmáldagi var gerður1. Þetta
er í sjálfu sér auðskilið. Þegar jarðeignir
klaustursins voru orðnar það miklar að
tekjurnar gerðu meira en að hrökkva fyr-
ir nauðsynjum klausturmanna, hefur auð-
söfnunin farið hraðvaxandi, og eina leiðin
til að gera eignaaukann arðbæran var að
koma honum í jarðir og kúgildi. Því hefur
eignaaukningin orðið hröðust á síðustu öld
klaustursins, enda á sama við um eignir
annarra klaustra og biskupsstólanna. Það
kemur ekki beint fram í bókinni, þó að lesa
megi það úr vissum ívitnunum, hvert kapp
forráðamenn klaustursins hafa lagt á að
safna jörðum sem lágu vel við útgerð.
Klaustrið átti flestar af helztu verstöðva-
jörðunum umhverfis Jökul, og má óefað
1 Sjá Björn Lárusson, The old Icelandic
land registers. Lund 1967, bls. 67.
206