Tímarit Máls og menningar - 01.05.1973, Page 39

Tímabil tötraborgaranna
forustunnar og gekk svo langt að lögregluvörð þurfti að hafa við heimili
hans um nokkurt skeið. Þetta var á þeim árum þegar eigendur Sj álfstæðis-
flokksins stóðu höllum fæti gagnvart byltingaöflunum, sem gjörbreyttu ís-
lenzku samfélagi á árunum 1927-31. Fram undir síðari heimsstyrj öld var
flokkurinn nokkuð utanveltu og það var á þessu tímaskeiði sem kom til
tals að stærsta togarafélag landsins léti skip sín sigla undir erlendum fána.
Eigendur Sjálfstæðisflokksins voru og eru þeir menn, sem mestra eigna og
fjármagnshagsmuna hafa að gæta í samfélaginu, þeir voru og eru úr tengsl-
um við samféiagskennd þjóðarinnar; þótt þeim hafi tekiztáviðreisnarárunum
að sljóvga þessa kennd og umbylta siðferðisvitund og hegðunarmáta nokkurs
hluta þjóðarinnar til fylgis við sig þá tókst sú atlaga ekki, þrátt fyrir stöðugt
áróðursmoldviðri. Skyndileg fj ármagnsmyndun í kjölfar framkvæmda og
stríðsgróða fyrri stríðsáranna, með erlendan hluthafabanka að bakhjarli
skóp borgarastéttinni valdaaðstöðu um tíma, en hún var ekki fær um að
halda völdunum vegna tengslaleysis við meginþorra samfélagsins, hún var
líkust aðskotadýri, menntunarsnauð á þjóðlega vísu og reyndar einnig á al-
þjóðlega, góugróður í samfélaginu, sem bylting Jónasar Jónssonar frá Hriflu
og fylgismanna hans sópaði úr valdastöðu. Menntunarskortur stéttarinnar og
rótleysi í íslenzku samfélagi einangraði stéttina og því greip hún fegins hendi
þá sj álfsréttlætingu sem fólst í leppmennsku höfuðvígis hennar, Sjálfstæðis-
flokksins, þegar honum gafst tækifæri til að þjóna erlendum hagsmunum og
veita um leið fylgjendum sínum talsverðan f j árhagslegan ágóða. Atlaga Sjólf-
stæðisflokksins gegn þjóðlegri tilveru Islendinga virðist ætla að mistakast,
því að í stjórnarandstöðu verða veikleikar flokksins og tilgangur augljósari
en þegar flokkurinn getur að nokkru hulið tilgang sinn og réttlætt hann í
stj órnaraðstöðu.
Hið einstaka menningarlega og samfélagslega tengslaleysi forustumanna
Sjálfstæðisflokksins og skortur meðal þeirra á skilningi á íslenzkri samfélags-
hefð og siðferðismati, stafar mjög svo af því hve margir af þeim sem áttu
og róku flokkinn voru uppvaxnir í sérstöku umhverfi og mótaðir af því. Fjár-
magn hér á landi var mjög í höndum danskra selstöðukaupmanna á 19. öld
og áhrifa þeirra gætti mjög á íslenzka starfsbræður þeirra. Það var ekki
ótítt að erlendar innanbúðarlokur eða tugtmeistarar næðu að krafsa saman
nokkrar eignir og móta afkomendur sína í þá átt sem vænlegust þótti til
frekari mnsvifa og velgengni meðal kaupahéðna. Þessi er arfur margra for-
ustumanna Sjálfstæðisflokksins nú á dögum. Almennur hegðunar- og mats-
máti erlendra aðila hér á landi mótaði fyrsta vísi að íslenzkri borgarastétt
29