Tímarit Máls og menningar - 01.05.1973, Síða 107

Ibsen í engilsaxnesku Ijósi
trúarhjalið af hálfu viðtakenda, hrakið það með þeim krafti, sem í þeim
sjálfum hýr. A vorum tímum mundi að vísu engin kona ganga í kven-
réttindafélagsskap eftir að hafa séð og heyrt Nóru skella á eftir sér alkunnu
„hliði“ bókmenntasögunnar. Samt lifir Brúðuheimilið. En þegar um það
er að ræða að hreinsa verk Ibsens af öllu hinu samtíðarbundna og jafnframt
forgengilega, svo að almennt gildi þeirra megi koma í ljós,þá sést hka gleggst,
hver stærð þeirra er í raun og veru. - Og einmitt nú á síðustu árum hafa
enskir og amerískir ritskýrendur lagt inn á brautir, sem vafalítið eiga eftir
að leiða menn fram til dýpri skilnings á Henrik Ibsen og skáldverki hans.
Nú er ekki svo að skilja, að engilsaxneskir bókmenntafræðingar hafi að-
eins haft áhuga á listrænni hlið leikrita Ibsens. Forvitnin um framandlegt,
lítt kunnugt baksvið eða bakgrunn verka hans hefur vissulega freistað þeirra.
Bókmenntafræðingarnir hafa því tekið til rannsóknar ævi hans, kjör og um-
hverfi á uppvaxtarármn, lífsumgjörð hans á því skeiði ævinnar í sem víðtæk-
astri mynd. En hvorki hefur hið ljúfmannlega verk Englendingsins Brad-
brook: Norðmaðurinn í Henrik Ibsen (innblásið af anda hernámsáranna í
Noregi), né heldur bók Brian Downs: Menningarlegt baksvið ritverka Ibsens
leitt neitt sérstakt í ljós, er geti talizt nýstárlegt. Stórverk Halvdan Kohts
um ævi Ibsens hefur hér reynzt grundvallarrit og ætti skilið að verða
almennt kunnugt á Norðurlöndum öllum. Meiri vangaveltmnaður er Janko
Lavrin (finnskættaður, fæddur i Rússlandi) í rannsóknarverki sínu mn Ibsen
og leikritaskáldskap hans. Lavrin leggur þunga áherzlu á samvizku Ibsens,
eins og hún birtist í leikritum hans sem eitt sorgarinnar sjónarspil. Samfelld
innri játning er það, sem blæs sjálfum lífsandanum í brjóst leikpersónum
hans. Þessi skilningur Lavrins mætti í rauninni verða skáldinu fagnaðarefni
í gröfinni.
I margvíslegum skilningi mætti telja verk Lavrins varnarrit. Hann deilir á
nútímagagnrýnendur fyrir vissar álasanir í garð Ibsens og það viðhorf, sem
þær eru af sprottnar. Ibsen á í leikritum sínum að hafa látið listrænu hliðina
þoka fyrir siðferðilegum efnum - sumum ættuðum frá Kierkegaard, öðrum
frá John Stuart Mill og enn öðrum frá sjálfmn Brandes. Líka hefur honum
verið legið á hálsi fyrir þátttöku í eins konar hráskinnsleik við óverðuga and-
stæðinga, svo sem prestlærða menn, hræsnara í embættismannastétt og skrípi
í gervum máttarstólpa samfélagsins. Ibsen var í raun réttri uppreisnarmaður,
en jafnframt var hann í innsta eðli rómantiskt skáld. Þannig var það í raun
og sannleika. En rómantíkin var hjá honum barátturómanlík, innblásin þrá
eftir betra heimi. Og aldrei - staðhæfir Lavrin - aldrei var Ibsen það barna-
7 TMM
97