Tímarit Máls og menningar - 01.05.1973, Page 108

Tímarit Máls og menningar
legur eða einfaldur í sér, að hann blandaði saman tveimur óskyldum hliðum
lífsins - einsemd listarinnar vegna og einsemd í einkalífi.
Ef til vill sýnir ekkert betur, hversu Ibsen er enn á vorum dögum umþrátt-
að skáld, en það sem nú skal greint: I bók sinni Leikrœn lœkni Ibsens kemur
fram svo gerólíkt viðhorf og skilningur hjá enska háskólamanninum Tenn-
ant, að naumast getur öllu gagnstæðara því, sem bók Lavrins tjáir. A grund-
velli einhvers konar djúpsálarfræði, auk heldur með keim af púrítanisma,
vísar Tennant Ibsen að vissu leyti út í horn, úrskurðar hann sjúkan mann að
eðlisfari, mann er aldrei hafi náð að þroskast til fullnustu og á eðlilegan
hátt. I augum J. Lavrin er trú Ibsens á skáldköllun sína þar á móti af per-
sónubundnum rótum runnin, svo sem framast má verða. Tennant er óvæginn
og þessi er úrskurður hans: Ibsen yrkir fagurlega um „innblástur11 og um
„köllun“, en hvorttveggj a er í rauninni ekkert annað en frumstæð ærsl og
læti, eins konar uppsuða eða samsuða úr hvorutveggja. Ibsen er ekki sérlega
frumlegur höfundur. Hins vegar er honum gefinn sá einstaki hæfileiki að geta
tjáð annars flokks hugmyndir tnn vanda mannlífsins í dramatísku formi,
og gefur það andstæðunum dýpt í leikritum hans, en þó er þetta í raun réttri
prjál og yfirskin. Samt verða leikpersónur hans fyrir sakir þessa lifandi ver-
ur með holdi og blóði, að því er í fljótu bragði má virðast. En ef rétt er á
litið, eru þær einmitt hið gagnstæða - áberandi „blóðlausar“, manngerðir
öllu fremur en manneskjur, skapaðar til þess að vera fulltrúar fyrir og sýni-
legar ímyndir um ákveðnar grundvallarreglm- í siðferðilegum efnum, um
frumatriði ýmiss konar og reglur mannlegs samfélags. Þær eru sýnishorn
öllu fremur en manneskjur.
Þetta er í raim réttri gamalkunnugt viðhorf, og hollt að á það sé minnt,
þessa tilhneigingu til að skipta leikpersónum Ibsens í ákveðna hópa eða
flokka þær niður, og smækka þær jafnframt. Samkvæmt flokkunaraðferðinni
verða sumar eins konar málpípur hans, aðrar þolanleg leikldutverk, sem hægt
er að „bjarga við“ með því að fá þau í hendur miklum leikurum. Yfirleitt
minnir neikvæðið í afstöðu Tennants á viðhorf annars gagnrýnanda á enskri
grund, sem skilgreindi leikritið Sólness byggingarmeistara eitthvað á þessa
leið: „Leikritið fjallar um roskinn mann. Hann brýzt upp í turn á húsi til
þess að sýna sig þar ungri stúlku, sem hann er ástfanginn af. En svo hrapar
hann niður til jarðar og bíður bana af.“
Alvarlegasti annmarkinn við hið ytra borð raunsæisins hjá Henrik Ib-
sen er að dómi Tennants (og raunar ýmissa fyrirrennara hans í hópi rit-
skýrenda) sá, að hann hlandar saman lífi og list. Sannleikurinn er nefnilega
98